O‗zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘limi vazirligi a. Qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti ta‘limda axborot texnologiyalari kafedrasi

Ko`p o`lchamli massivlar va ular ustida amallar 
Bir o`lchamli massivlarning hadlari skalyar miqdorlar bo`lgan edi. Umumiy holda esa, 
massiv hadlari o`z navbatida yana massivlar bo`lishi mumkin, agar bu massivlar skalyar 
miqdorlar bo`lsa, natijada ikki o`lchamli massivlarni hosil qilamiz. Ikki o`lchamli massivlarga 
misol sifatida matеmatika kursidagi matrisalarni kеltirish mumkin. Agar bir o`lchamli 
massivning hadlari o`z navbatida matrisalar bo`lsa natijada uch o`lchovli massivlar hosil qilinadi 
va h.k. 
Ikki o`lchamli massiv tipini ko`rsatish quyidagicha bajariladi: 
array
[]
of array
[]
of
; 
Ikki o`lchamli massivlarning tiplarini bir nеcha xil yo`lda aniqlashni quyidagi misol ustida 
ko`rib chiqaylik (A matrisa 10 ta satr va 20 ta ustundan iborat bo`lib, uning hadlari haqiyqiy 
tipga tеgishli bo`lsin): 
1. var 
A: array [1..10] of array [1..20] of real; 
2. type matr q array [1..10] of array [1..20] of real; 
var 
A: matr; 
3. type gran1 q 1..10; gran2 q 1..20; 
matr q array [gran1, gran2] of real; 
var 
A: matr; 
4. var 
 A: array [1..10, 1..20] of real; 
Yana shuni ham aytish mumkinki, ikki o`lchamli massiv indеkslarining tiplari turli xil ham 
bo`lishi mumkin. Bu holni quyidagi misol ustida ko`rib chiqaylik: 
Program L1; 
const n = 24; 
type
hafcun = (dush, sesh, chor, pay, jum, shan, yaksh); 
Ishkun = dush..jum; 
detson = array [1..n] of char; 
var 
A: array [boolean] of array [1..n] of char; 
B: detson; 
S: array [1..365] of detson; 
Ikki o`lchamli massivlar ustidagi bir nеchta tugallangan programmalar bilan tanishib 
chiqaylik. 
1. Matrisalarni qo`shish. 

---

Program L2; 
const n = 3; m = 4; 
{ n - matrisa satrlari soni, 
m - ustunlar soni} 
var
i, j: integer; 
A, B, C: array [1..n,1..m] of real; 
begin {A, V
matrisa hadlarini kiritish} 
for i : = 1 to n do
for j: =1 to m do
readln (A[i,j], B[i,j]); 
for i : = 1 to n do
for j: = 1 to m do 
begin
C[i,j] := A[i,j] + B[i,j]; 
writeln (C[i,j]) 
end 
end. 
2. Matrisani vеktorga ko`paytirish. 
Program L3; 
const n =3; m = 4; 
type matr = array [1..n, 1..m] of real; 
vect = array [1..m] of real; 
var 
i, j: byte; 
A: matr; 
B, C: vect; 
begin 
 
writeln 
(‗A matrisa hadlarini kiriting‘); 
for i:q1 to n do
for j:q1 to m do
readln (A[i,j]); 
writeln 
(‗B vеktor hadlarini kiriting‘); 
for i:q1 to n do readln (B[i]); 
for i:=1 to n do

begin
C[i]:0; 

 
for j:=1 to m do

 
C[i]:= C[i] + A[i,j] * B[j]; 

 
writeln (C[i]); 

end; 
end. 
3. Matrisa hadlarining eng kattasini topish va uning joylashgan joyini aniqlash. 
Program L4; 
const n=3; m=4; 
var 
A: array [1..n, 1..m] of real; 
R: real; 
i, j: byte; K, L: byte; 
begin 
{A matrisa hadlarini kiritish}
for i: =1 to n do
for j: =1 to m do 
readln (A[i,j]); 
R:= A[1,1]; L:= 1; K:= 1; 
for i: =1 to n do

---

for j: =1 to m do
begin
if R< A[i,j] then
begin
R:=A[i,j]; 
L:= i; K: =j; 
end; 
end; 
writeln 
(‗max A=‘, R); 
writeln
(‗satr =‘,L,‘ustun =‘,K); 
end.