;
Dastur
sarlavhasi
Label
;
Const
;
Type
;
Var
;
Prosedure
;
Begin
; -
Dastur tanasi
End .
Misol
.
R
radiusli sharning hajmini hisoblash dasturini tuzing.
Yechish
. Avvalo bu formulani yozib olamiz.
2
3
4
R
V
.
Dasturi quyidagi ko`rinishda bo`ladi:
Program ShH
(
input, output
);
Const
Pi=
3.14;
Var R
,
V
:
real
;
Begin
Writeln
(
`R
radius qiymatini kiriting:
`
);
Read
(
R
);
V
:=4*
Pi
*
Exp
(3*
ln
(
R
))/3;
Writeln;
Writeln
(‗natija:‘);
Writeln
(‗Shar hajmi=‘,
V
:8:3);
End.
TARMOQLANUVCHI HISOBLASH JARAYONLARINI
DASTURLASH
Darsning maqsadi:
tarmoqlanuvchi jarayonlarni dasturlashda ishlatiladigan shartsiz
o`tish, shartli o`tish va tanlash operatorlarning yozilishi va ishlashi to`g`risida ko`nikmalar hosil
qilish, bu operatorlarni qo`llab tarmoqlanuvchi jarayonli masalalarning dasturlarini tuzishni
o`rganish.
Tarmoqlanuvchi hisoblash jarayonlari oddiy va murakkab bo`lishi mumkin. Bu esa
jarayondagi tarmoqlar soniga bog`liq. Ma‘lum bir tarmoqlanuvchi jarayon tarkibida yana
tarmoqlanishlar bo`lishi mumkin. Bunday tarmoqlanishlari bor bo`lgan hisoblash jarayonlari
murakkab tarmoqlanuvchi hisoblash jarayonlari deb ataladi.
Paskal tilida tarmoqlanuvchi jarayonlarni dasturlash uchun shartsiz, shartli o`tish va
tanlash operatorlaridan foydalaniladi.
2.Shartsiz o`tish operatori
Dasturda ba‘zi bir hollarda boshqaruvni to`g`ridan –to`g`ri biron bir operatorga
uzatishga, yani dasturning bajarilish ketma- ketligini buzishga to`g`ri keladi. Bu jarayon shartsiz
o`tish operatori yordamida bajariladi.
Shartsiz o`tish operatorining umumiy ko`rinishi quyidagicha:
GOTO < operator belgisi > ;
Bu yerda operator belgisi boshqaruv uzatiladigan operator belgisidir. Belgi sifatida 0 –
9999 oraliqdagi natural sonlar va
CHAR
turidagi belgilar ishlatiladi.
Belgi tavsiflash bo`limining
LABEL
bo`limida albatta tavsiflangan bo`lishi shart.
Misol
GOTO 25
;
..
25: y: = x*x
;
Belgili opratorda belgi bilan operator o`rtasida «:» belgisi qo`yiladi. Bu operatorning
noto`g`ri qo`llanilishi dasturning bajarilishiga xalaqit beradi. Shuning uchun dasturda bu
operatorning kamroq ishlatilishi maqsadga muvofiqdir.
3. Shartli o`tish operatori
Dasturda boshqaruvni ma‘lum shart asosida u yoki bu tarmoqqa uzatish shartli o`tish
operatori yordamida amalga oshiriladi. Shartli o`tish operatori ikki xil ko`rinishda ishlatilishi
mumkin: to`liq va qisqa.
Shartli o`tish operatorining to`liq ko`rinishini ko`rib chiqamiz. Uning metaformulasi
quyidagicha yoziladi:
IF
<
mantiqiy ifoda
>
THEN S
1
ELSE S
2;
bu yerda
if
(agar),
t hen
(u holda) va
els e
(aks holda) degan xizmatchi s o`zl ar, s1
va s2 ixti yori y operatorl ar.
pas kal tili da qu yi dagi munosabat am all ari dan fo ydal ani ladi:
Belgi
Ma‘nosi
=
Teng
< >
Teng emas
<
Kichik
>
Katta
< =
Katta emas
> =
Kichik emas
Agar mantiqiy ifodalar
and
,
or
,
not -
mantiq amallar yordamida ifodalansa, ular
qavslarga olib yoziladi.
Masalan
Matematik yozilishi
Algoritmik tilda yozilishi
10
6
x
4
1
x
a
=
b
= 0
(
x
> = 6)
and
(
x
< 10)
(
x
>1)
and
(
x
< = 4)
(
a=
0)
and
(
b
=0)
Shartli o`tish operatorining ishlatilishini misollarda ko`rib chiqamiz.
IF y >
0
THEN d
:=
SQRT
(
y
)
ELSE d
:=
y
;
Agar
y
> 0 bo`lsa, u holda
d
:=
sqrt
(
y
) operatori, aks holda
d
:=
y
operatori bajariladi.
IF
(
x mod
2 = 0)
and
(
x
> 0)
THEN x
:=
sqrt
(
x
)
ELSE x
:=
sqr
(
x
);
Agar
x
ning qiymati juft va musbat bo`lsa, uning qiymati ildiz ostidan chiqariladi, aks
holda kvadratga oshiriladi.
Ayrim hollarda hisoblash jarayonida ayrim amallar ba‘zi bir shartlar bajarilganda
hisoblanadi, aks holda, hech qanday amal bajarilmaydi. Bu holda shartli o`tish opertorining qisqa
ko`rinishidan foydalanamiz. Uning umumiy ko`rinishi quyidagicha:
IF
<
MANTIQIY IFODA
>
T HEN
<
OPERATOR
>;
Operatorning bajarilish tartibi quyidagicha: agar mantiqiy ifoda
true
(chin) qiymat qabul
qilsa, operator bajariladi, aks holda keyin turgan operatorlar bajariladi.
Misol: IF x
< 0
THEN y
:=
sqr
(
x
):
Shartli o`tish operatorining operatori o`rnida, o`z navbatida, yana shartli o`tish
operatorning to`la va qisqa ko`rinishlarini ishlatish mumkin. Masalan:
IF
B
1
THEN A
1
ELSE IF
B
2
THEN A
2
ELSE A
3;
Bu yerda
B
1,
B
2 – mantiqiy ifoda,
A
1
, A
2,
A
3
–
operatorlar. Bu operatorning bajarilishi
quyidagicha:
B
1 – mantiqiy ifoda tekshiriladi, agar
true
qiymat qabul qilsa,
A
1 operator
bajariladi, aks holda
B
2 – mantiqiy ifoda tekshiriladi, agar
true
qiymat qabul qilsa,
A
2 operator,
aks holda
A
3 operator bajariladi.
Misol.
if x
:=
a then z
:=
sin
(
x
)
else if x
>
b
then z
:=
sin
(
x
)/
cos
(
x
)
else z
:=
cos
(
x
);
Agar birinch shart bajarilsa,
z
:=
sin
(
x
) operatori, aks holda ikkinchi shart
x
>
b
tekshiriladi va bu shart bajarilsa,
z
:=
sin
(
x
)/
cos
(
x
) operatori, aks holda
z
:=
cos
(
x
) operatori
hisoblanadi.
Agar shartli o`tish operatorida
then
yoki
else
dan keyin bir necha operatorlar guruhi
bajarilsa, ular
begin
va
end
– tarkibiy operatorda yoziladi .
Misol.
if A
< 0
then begin x
:= 5;
y
:= 3
end else begin x
:= 0;
y
:= 0
end
;
Misol
.
ax
2
+
bx+c=
0 kvadrat tenglamaning ildizlarini topish dasturini tuzing.
Yechish
. Formulasi
d = b
2
- 4
ac
;
a
d
b
x
2
12
. Agar
d >
0 bo`lsa, 2 ta ildiz,
d=
0 da
1 ta ildiz va
d<
0 da ildiz mavjudmas. Shulardan foydalanib dastur tuzamiz.
Program KvT
;
Label
20;
Var a
,
b
,
c
,
d
,
x
,
x
1,
x
2:
real
;
Begin
Read
(
a
,
b
,
c
);
if a
=0
then begin x
:= -
b/c
;
writeln
(
x
);
goto
20
end
;
else d
:=
sqr
(
b
)-4*
a*c
;
if d>
0
then begin x
1:= (-
b+sqrt
(
d
))/(2*
a
);
x
2:= (-
b-sqrt
(
d
))/(2*
a
)
end
;
else if d=
0
then begin x
:
=-b/
(2
*a
);
writeln
(
x
)
end; else writeln
(‗yechim yo`q‘);
20:
End.
TANLASH OPERAT ORI
Tanlash operatorining umumiy ko`rinishi:
CASE C OF
M1 : A1;
M2 : A2;
……….
……….
Mn : An
END;
Bu yerda case (tanlash) – xizmatchi so`z, of (dan), C – selektor, Mi – operatorlar
belgilari, Ai – operatorlar (i=1 dan n gacha).
CASE operatori tarmoqlanish jarayonini berilgan bir necha operatordan birini tanlash
yo`li bilan amalga oshiradi. Tanlash operatorida barcha operatorlar, shu jumladan bajarilishi
uchun tanlangan operator ham aniq ravishda keltiriladi (berilgan operatorlar ketma – ketligi
chegaralangan). Bajarilishi kerak bo`lgan operator yoki operatorlar ketma – ketligi operator
selektorining qiymatiga ko`ra aniqlanadi.
Shartli o`tish operatorining quyidagi
IF B THEN A1 ELSE A2
ko`rinishi tanlash operatorining quyidagi qurilishiga ekvivalentdir:
CASE B OF
True: A1;
False: A2;
END;
qisqa ko`rinishdagi shartli o`tish operatorining quyidagi
IF B THEN A
ko`rinishi tanlash operatorining quyidagi ko`rinishiga ekvivalentdir:
CASE B OF
True: A;
False:
END;
Misol
.
CASE T OF
`*`, `/`: R:=1;
`+`, `-`: R:=2
END;
Bu operatorning bajarilishi natijasida, agar T – belgili o`zgaruvchi ―+‖ yoki ―
‖ belgi
qiymatlarni qabul qilsa, R o`zgaruvchi 2 qiymatni, agar T o`zgaruvchi ―*‖ yoki ―/‖ belgini qabul
qilsa, R o`zgaruvchi 1 qiymatni qabul qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
