O‗zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘limi vazirligi a. Qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti ta‘limda axborot texnologiyalari kafedrasi

Videonazoratchilar 
Videonazoratnilar (videoadapterlar) bevosita monitorlarni va ularning еkraniga ma‘lumotlarni 
chiqarishni boshqaradigan ichki tizim qurilmasidir. 
Videonazoratchi o‘z ichiga quyidagilarni oladi: ЕNT ni 
boshqarish sxemasi, rastrli xotira (еkranda bo‘lib 
o‘tadigan ma‘lumotlarni saqlovchi va AX da videobufer 
maydomini 
ishlatadigan 
xotira), 
DЕQQ 
ning 
almashadigan mikrosxemalari (belgilar matricalari), 
kiritish-chiqarish portlari. 
Videonazoratchining asosiy tavsiflari: ish rejimlari 
(matnli va grafikli), ranglarning amalga oshirilishi 
(monoxromli va rangli), ranglar soni yoki nim ranglar 
soni (monoxromlida), o‘tkazish qobiliyati (monitor 
еkranida gorizontal va vertikal bo‘yicha adreslanadigan 
piksellar soni), buferli xotiradagi saxifalarning sig‘imini va soni (saxlfalar soni — bu еslab 
qolinadigan matnli еkranlarning soni bo‘lib, ularning istalgan biri bevosita adreslash yo‘li bilan 
monitorda aks еtgirishga chiqarilishi mumkin), belgi matricasining o‘lchani (monitor еkranida 
belgini shakllantiradigan, matricaning satr va ustunidagi piksellar miqdori), tizimli shina bilan 
qiymatlar almashish tezligini belgilovchi qiymatlar shinasining razryadliligi va b. 

---

Videoxotira sig‘imi
 
— muhim tavsifdir, u xotirada saqlanayotgan piksellarning miqdorini va 
ularning atributlarini aniqdaydi. Piksel atribugining razryadliligi, o‘z navbatida, xususan, pikselni 
aks еttirishda hisobga olinadigan nim ranglarning yoki rangli tuslarning mumkin bo‘lgan 
maksimal sonini aniqdaydi (masalan, 65000 rangli tusni 
(High Color standarti) aks еttirish uchun har bir atribut 
ikki baytli xususiyatga, 16,7 mln ta rangli tusni aks 
еttirish uchun еsa (True Color standarti) — uch baytli 
xususiyatga еga bo‘lishi kerak). Videoxotiraning kerakli 
sig‘imini atribut baytlari miqdorini еkran piksellari 
miqdoriga ko‘paytirib taxminan xisoblab chiqish 
mumkin). 
Masalan, monitorning o‘tkazish qobiliyati 800x600 
piksellar bo‘lganda va True Color standartida videoxotira 
sig‘imi 1440000 baytdan kam bo‘lmasligi kerak, 
o‘tkazish qobiliyati High Color standartida 1280x 1024 
bo‘lganda еsa 4 Mbayt atrofida bo‘lishi lozim. 
Umumqabul qilingan standart quyidagi videonazoratchilarni shakllantiradi: 
— Hercules — monoxromli grafikli adapter; 
— MDA — monoxromli displeyli adapter (Monochrome Display Adapter); 
— MGA — monoxromli grafikli adapter (Monochrome Graphics Adapter); 
— CGA — rangli grafikli adapter (Color Graphics Adapter); 
— EGA — yaxshilangan grafikli adapter (Enhanced Graphics Adapter); 
— VGA — videografikli adapter (Video Graphics Adapter), ba‘zida uni videografikli matrica 
(Video Graphics Array) deb ataladi; 
— SVGA — yaxshilangan videografikli adapter (SuperVGA); 
— PGA — professional grafikli adapter (Professional GA). 
Hozirgi vaqtda amadda faqat VGA va undan yuqori tipdagi videonazoratchilar ishlatilmoqda. 
Videonazoratchilarga misollar: 
— videoxotira sig‘imi 1—2 Mbayt bo‘lgan VESA (VESA video-kartalari) tipidagi SVGA 
videonazoratchilari nimranglar va rangli tuslar yaxshi 
uzatilganda 
1280x 
1024 
o‘tkazish 
qobiliyatini 
ta‘ninlaydi; 
Twin Turbo — 128 M2 videonazoratchisi (videokarta) 2 
Mbayt sig‘imli (4 Mbaytgacha oshirish imkoniyati bilan) 
videoxotiraga, ikkita 64 razryadli ma‘lumotlar shinasiga 
(bu PCI lokal shinasi bilan mos kelib, rangli tuslarning 
ranglilik rejimi 256 tadan 65000 tagacha o‘zgarganda 
qiymatlarni 128-razryadli uzatishni pasaymaydigan 
tezlik bilan tashkil еtishni ta‘minlaydi) еga, videokarta 
istalgan amaliy dasturda tasvirni еkranda oniy chiziqli 
masshtablash vazifasiga еgadir.