Kuchni rivojlantirish: Kuchning rivojlantirishdagi umumiy vazifa uni harakatlarini
bajarishda yuksak darajada namoyon etishni ta'minlashdir. Kuchni rivojlantirishdagi xususiy
vazifalarga kuchning asosiy turlarini, statik dinamik kuchlanish, kuch talab etuvchi kuchlanish,
tezkor kuchv talab etuvchi kuchlanish, qarshiliklarni enguvchi kuchlanish, yon beruvchi
kuchlanish, qobiliyatlarni takomillashtirish. Shuningdek muskul guruhlarni kuch jihatdan uyg'un
rivojlantirish va xilma-xil sharoitlarda kuchdan foydalanish qobiliyatini takomillashtirish
usullari kiradi. Biror bir faoliyatdagi konkret sharoitda kuchni ixtsoslab rivojlantirish o'ziga xos
vazifalarni hal qiladi. Qarshiligi oshirilgan mashqlar-kuchni ko'paytiradigan mashqlar kuch
rivojlantirish vositasi hisoblanadi.
Ular ikki guruhga bo'linadi.
Tashqi qarshiliklarni engish bilan bajariladigan mashqlar, ularning tarkibi:
a)
buyumlarning og' irligi,
b)
sherigiga qarshilik ko'rsatishi,
v) elastik buyumlarning qarshiligi,
g) tashqi muxit qarshiligi.
2.
O'z vazni bilan og'irlashtirib bajariladigan mashqlar. Bunda buyumlar og'irligi bilan
mashqlardan ham foydalaniladi. Kuchni rivojlantirishda qarshilik miqdorini tanlash-
uslubiyotning asosiy masalalaridan biridir. Bu masalani muskullarni turlicha kuchlantirib
bajariladi. Muskul kuchini oshirishda zo'r berish mashqlari muhim ahamiyatga ega. Maksimal
darajada zo'r berishni turli yo'llar bilan xosil qilish mumkin:
1)
chegaraga yaqin bo'lmagan yuklamalar engishni chegara darajada ko'p takrorlash;
2)
tashqi qarshilikni chegara darajada oshirish;
3)
qarshiliklarni chegara darajada tezlik bilan engish.
Chegara darajasida og'irliklarni ko'tarish bilan bajariladigan mashqlar muskul kuchini
rivojlantiriladi. Shu bilan birga og'irlikni mashg'ulotlar mobaynida orttirib borishni ta'minlash
kerak. Eng oxirgi urinishda muskul kuchanishi og'ir holatda bo'lishi hamda bor kuchanish bilan
bajarilish kerak. Kuch chidamlilikni rivojlantirishda esa og'irliklarni uzoq vaqt va ko'p
takrorlashlar bilan ko'tarishni ta'minlash kerak.
33
Kuch mashqlarni bajarishdagi talablar: Nafas olish kuch mashqlarini bajrish vaqtida
maxsus tartibda bo'lishi kerak. Ma'lumki, kishi faqat zuriqqandagina, nafas chiqarish muskullari,
tovush yo'li yopiq holatda kuchlangandagina chegara kuchlanish mumkin. Zo'riqish kuch
ko'rsatkichlarini oshiradi. Kuch mashqlarini bajarishda ko'ngilsiz xodisalarning oldini olish
uchun bir necha asosiy qoidalarga rioya qilish kerak:
1)
fakat zarur bo'lgan hollarda, qisqa vaqtli maksimal kuchlanish vaqtidagina zo'riqishga yo'l
qo'yish mumkin;
2)
yangi shug'ullanuvchilarga chegara va chegaraga yaqin kuchlanishli mashqlarni ko'p
bermaslik kerak;
3)
kuch mashqlarini bajarishdan oldin maksimal darajada chuqur nafas olmaslik kerak, bu
ko'krak qafasidagi bosimni va zo'riqish vaqtida bo'ladigan o'zgarishlarni oshirib yuboradi;
4)
tovush naychalari oraligi toraygan vaqtda nafas chiqarishdagi kuch ko'rsatgichlari ham
zo'riqishdagi kabi bo'lganligi uchun, nafasni to'xtatmay chiqara turib maksimal zo'r berish
mumkin;
5)
yangi shug'ullanuvchilar mashqning o'rtalarida, nafas olish va nafas chiqarishlarini talab etish
kerak.
Kuch mashqlarini bajarishda gavda holatining ahamiyati. Inson namoyon qilishi
mumkin bo'lgan kuch uning gavda holatiga bog'liq. Har bir harakat uchun gavdaning eng ko'p va
eng kam kuch namoyon bo'ladigan holatlari bor. Buni amalga oshirishni uchta yo'li bor.Birinchi
yo'l-gavdaning dastlabki holatini tanlash. Ikkinchi yo'li-maxsus moslamalardan va
amortizatorlar bilan bajariladigan mashqlardan foydalanishdir. Amortizator va espanderlar bilan
bajariladigan mashqlarning qimmati ham mana shundadir. Uchunchi yo'li-mashqlarni kam
tezlikda bajarishdir. Ayrim muskul gruppalarining kuchi bir-biridan farq qiladi. Turli muskul
gruppalari maksimal kuchining nisbatini kuch topografiyasi deb atash qabul qilingan. Biron bir
kishidagi kuch topografiyasi xaqida to'liq tasavvurga ega bo'lish uchun uning mumkin qadar kup
muskul gruppalari kuchini o'lchash kerak. Sport bilan shug'ullanmaydigan kishilarda yuklama
kuchiga qarshilik ko'rsatuvchi muskullar, qaddini va oyoqlarini rostlovchi, qo'llarni bukuvchi
muskullar eng yaxshi rivojlangan bo'ladi. Agar kuch mashqlaridan mashg'ulot asosiy qismining
boshlarida foydalanilsa, ularning samaradorligi ko'proq bo'ladi. Ayrim vaqtlarda, kuch
mashqlarini dars asosiy qismining oxiriga ko'chirishga to'g'ri keladi; bu mashqlar
shug'ullanuvchilar organizmiga kamroq ta'sir ko'rsatadi.
Har xil sport turlaridagi trenirovka mikrotsikllarida kuch mashqlari turli kunlarda
o'tkaziladi. Sportning tezkor-kuchlilik turlarida kuch mashqlarini siklning dam olish kunidan
keyingi birinchi kunidayoq o'tkazish tavsiya qilinadi. Kuch mashqlari mashg'ulotlari chastotasi
qator faktorlarga, shug'ullanuvchilarning tayyorgarlik darajasiga bog'liqdir. Tajribalar yangi
shug'ullanuvchilar bilan xaftada 3 mashg'ulot o'tkazish samarali bo'lishini, lekin xaftada 1, 2
yoki 5 mashgulot o'tkazish esa foydaliroq bo'lishini ko'rsatadi. Malakali sportchilarda
mashg'ulotlar chastotasi ortiqroq bo'lishi mumkin.
Tezkorlik fazilati: Tezkorlik deganda kishidagi harakatlarning tezlik harakteristikasini,
shuningdek, harakat reaktsiyasining vaqtini belgilovchi funktsional xususiyatlar tushuniladi.
Tezkorlik namoyon bo'lishining uchta asosiy shakllari mavjuddir:
1)
harakat reaktsiyasining latent vaqti;
2)
ayrim harakatlar tezligi;
3)
harakatlar chastotasi.
Tezkorlik namoyon bo'lishining shakllari bir-biriga nisbatan bog'liq emas. Bu ayniqsa
harakat reaktsiyasining harakat tezligi ko'rsatgichlarga ko'pincha aloqador bo'lmasdigan vaqt
ko'rsatgichlarga taaluqlidir.
Maksimal tezlikda bajariladigan ko'p harakatlarda ikki fazani bir-biridan farq qilinadi:
1)
tezlikni ortib borish fazasi
2)
tezlikning nibatan stabillashish fazasi.
Start tezlanishi birinchi fazani, masofadagi tezlik esa ikkinchi fazaning harakteristikasidir.
Tezlikni tez oshira borish qobiliyati va masofani katta tezlikda o'tish kobiliyati-nisbatan bir-
34
biriga bog'liq emas. Start tezlanishi yaxshi bo'lgani holatda masofadagi tezlik kam bo'lishi yoki,
ko'p bo'lishi mumkin.
Tezkorlikning fiziologik asoslari.
Reaktsiyaning latent vaqti beshta tarkibiy qismdan iborat:
1)
retseptorda qo'zg'alishning paydo bo'lishi;
2)
qo'zg'alishni markaziy nerv sistemasiga uzatish;
3)
qo'zgalishni nerv yo'llari bo'ylab o'tishi va effektor signal xosil bo'lishi;
4)
signalning markaziy nerv sistemasidan muskulga o'tkazilishi;
5)
muskulning qo'zg'alishi va unda mexanik aktivlik paydo bo'lishi.
Oddiy reaktsiya tezkorligini rivojlantirish.
Reaktsiyalar oddiy va murakkab bo'ladi. Oddiy reaktsiya oldindan maolum bo'lgan
signal ilgaridan ma'lum bo'lgan harakat bilan javob berishdir. Reaktsiyalarning qolgan barcha
tiplari murakkab reaktsiyalardir. Tezkorlikni juda ko'pi oddiy reaktsiyalar uchun harakterlidir:
ayrim vaziyatlarda tezda biror qarorga keluvchi kishilar boshqa sharoitlarda ham tezroq biror
fikrga keladilar. Tez bajariladigan hilma-xil mashqlar bilan shug'ullanish oddiy reaktsiya
tezligini yaxshilaydi. Reaktsiya tezkorligiga doir mashqlar amalda harakatlarning tazligiga ta'sir
etmaydi. Oddiy reaktsiya tezkorligini rivojlantirishda bir necha uslublardan foylaniladi.
Bulardan eng ko'p tarqalgani to'satdan paydo bo'ladigan signalga yoki tevarak- atrofdagi
vaziyatning o'zgarishiga qayta, mumkin qadar tezroq, reaktsiya ko'rsatish uslubidir. Bu uslub
yangi shug'ullanuvchilar bilan o'tkaziladigan mashg'ulotlarda tez orada ijobiy natijalar
ko'rsatadi.
Tezkorlikni rivojlantirish: Reaktsiya tezkorligi katta ahamiyatga ega bo'lgan hollarda uni
takomillashtirish uchun maxsus uslubiyotlardan foydalaniladi. Bu uslubiyotlardan biri-analitik
yondashish uslubiyoti-reaktsiya tezkorligini engillashtirilgan sharoitlarda va undan keyingi
harakat tezligini takomillashtirishdan iboratdir.
"Sensomotor uslubiyoti"-reaktsiya tezkorligi bilan sekundning o'ndan bir va xatto yuzdan
bir bo'lagigacha qisqa muddatli intervallarni farq qila bilish kobiliyatining mustaxkam aloqasiga
asoslangan. Vaqt mikrointervallarini yaxshi idrok qiluvchi kishilarda odatda reaktsiya tezkorligi
yuqori bo'ladi. Mashq uch bosqida olib boriladi: Birinchi bosqichda shug'ullanuvchilar signalga
maksimal tezlikda reaktsiya ko'rsatishga intilib harakat qiladilar. Har bir urinishdan so'ng
o'qituvchi shug'ullanuvchiga uning ko'rsatgan vaqtini ma'lum qiladi. Ikkinchi bosqichda ham
reaktsiya va undan keyingi harakatlar eng katta tezlikda bajariladi. Lekin bu gal o'qituvchi
o'quvchidan uning fikricha harakatni qancha vaqtda bajarganligini so'raydi. Shundan so'ng unga
mashqni bajarishdagi xaqiqiy vaqt ma'lum qilinadi. Mashqni bajarishdagi xaqiqiy vaqt bilan o'zi
xis qilgan vaqtni doimo taqqoslab borish vaqtni aniq idrok qilishni takomillashtiradi. Uchinchi
bosqichda shug'ullanuvchiga topshiriqlarni oldindan belgilangan hilma-xil tezlikda bajarish
tavsiya etiladi. Natijada bu reaktsiya tezkorligini bemalol boshqarishga o'rganadi.
Murakkab reaktsiya tezkorligini rivojlantirish. Harakatdagi obektga bo'ladigan
reaktsiya yakkama-yakka olishish mashqlari va sport o'yinlarida ko'proq uchraydi. Masalan,
darvozaga to'p tepilgan vaqtda darbozabonning harakatlarini qarab chiqaylik. Darbozabon
quyidagilarni bajarishi kerak:
1)
to'pni ko'rishi;
2)
to'pni yo'nalishini va uning uchishi tezligini baholashi;
3)
nima qilish rejasini tanlashi;
4)
bu rejani amalga oshira boshlashi.
Harakatdagi obektdagi reaktsiya ko'rsatishda katta tezlik bilan harakat qilayotgan buyumni
ko'ra bilish asosiy ahamiyatga ega. Trenirovka talablari harakatdagi buyumni tezligini oshirish,
obektning to'satdan paydo bo'lishi, sportchi bilan buyum o'rtasidagi masofani qisqartirish
xisobiga oshiriladi. Tanlash reaktsiyaning raqib xatti-harakatlarining yoki tevarak-atrofdagi
sharoitning o'zgarishiga muvofiq ravishda mumkin bo'lgan harakatlantiruvchi javoblardan
keragini tanlab olish bilan bog'liq. Tanlash reaktsiyasining murakkabligi sharoitning o'zgarish
imkoniyatlarni rang-barangligiga, chunonchi, yakkama-yakka olishishda raqibining hilma-xil
harakat qilishiga bog'liq.
35
Malakali sportchilarda murakkab reaktsiyaning tezkorligi juda katta-deyarli oddiy
reaktsiyadagidek bo'ladi. Har bir harakat ikki fazadan iborat:
1. gavda holatining bir oz o'zgarishi va muskul tonusining qayta taqsimlashida
ifodalanadigan faza
2. harakatning o'z fazasi.
3. Tajribali sportchilar birinchi fazagayoq reaktsiya ko'rsata biladilar. Maksimal tezlikda
bajarish mumkin bo'lgan mashqlardan tezkorlikni rivojlantirish vositasi sifatida
foydalaniladi. Ular kam deganda uch talabni qanoatlantirishi kerak:
4. texnika mashqni juda tez bajarishga imkon beradigan darajada bo'lishi kerak;
5. mashqlar harakat vaqtida bajarish tezligiga qaratilishi uchun mumkin darajada yaxshi
o'zlashtirilgan bo'lishi kerak.
6. mashqlarning oxirida tezlik kamayib ketmaydigan bo'lishi kerak.
Tezkorlikni rivojlantirish uslublari ichida takroriy mashq uslubi keng qo'llaniladi.
Mashg'ulotda o'z maksimal tezligini oshirib borishga intilishdir. Tez bajariladigan mashqlarning
takrorlanishida charchash nisbatan tez boshlanadi, tashqi tomondan bu tezlikni pasayganligida
ifodalanadi. Tezkorlik yuksak daraja namoyon bo'lishning muxim sharti. Marakaziy nerv
sistemasi qo'zg'aluvchanligining optimal holatidir. Tezkorlikning namoyon bo'lishi uchun
mashg'ulotlarda o'yin va ayniqsa musobaqa uslubidan foydalanish katta ahamiyatga ega.
Musobaqalar odatda, ko'tarinki rux paydo qiladi, kishini anchagina zo'r berishga majbur etadi-bu
ko'p holda sport natijalari yaxshilanishga olib keladi.
Tezlikning stabillashuvi tezkor imkoniyatlarning ancha ortishiga halaqit beruvchi asosiy
sababdir. Sport bilan yangi shugullanuvchi va yuqori malakali sportchilarda buning oldini olish
yullari boshqa- boshqadir. Tezlik to'sig'ini so'ndirish usullari mashq bajarish to'xtatilgandan
keyin dinamik stereotip ma'lum xususiyatlarining so'nish vaqti turlicha bo'lishlariga asoslangan.
Harakatning makoniy harakateristikalari vaqt harakteristikalariga qaraganda birmuncha
barqarordir. Ma'lum vaqtgacha asosiy mashq bajarilmasa, "tezlik to'sig'i" yo'qolishi mumkin,
lekin harakatlar texnikasining makoniy xususiyatlari saqlanib qoladi.
Kuchni oshirish tayyorgarligi. Odatda kishi juda tez harakat qilayotgan vaqtda anchagina
tashqi qarshilikni engishiga to'g'ri keladi. Bunday hollarda erishilgan tezlik miqdori kishidagi
kuch imkoniyatlariga bog'liq bo'ladi.
Biror bir harakatda asosan ikki yo'l bilan tezlikni oshirish mumkin:
1)
maksimal tezlikni oshirish xisobiga,
2)
maksimal kuchni oshirish xisobiga.
Maksimal kuchni sezilarli oshirish juda ham qiyin; kuch imkoniyatlarini oshirish esa
birmuncha engil hal qilinadi. Harakatlar tezligini oshirishga qaratilgan kuch oshirish
tayyorgarligi jarayonida ikki asosiy vazifa hal qilinadi:
1)
maksimal muskul kuch darajasini oshirish;
2)
tez harakatlar sharoitida eng ko'p kuch namoyon qilish qobiliyatini rivojlantirish.
Chidamlilik fazilati: Agar kishi biror bir og'ir ishni bajarayotgan bo'lsa, u birmuncha
vaqtdan
so'ng bu ishni bajarish tobora qiyinlashib borayotgani seziladi. Chetdan qaraganda bu kishining
holati ancha o'zgarganligi ko'rish mumkin. Bu o'zgarishni mimika muskullari kuchlanishida, ter
paydo bo'lishida kurish mumkin. Uning organizmida birmuncha jiddiy fiziologik o'zgarishlar
ham ro'y beradi. qiyinchiliklar ko'payib borishga qaramasdan, kishi iroda kuchi xisobiga
dastlabki ish intensivligini birmuncha vaqt saqlab turishi mumkin. Bunday holatni
kompensatsiyali charchoq fazasi deyiladi. Agar, iroda kuchi ortganiga qaramay ish intensivligi
pasaysa, dekompensatsiyali charchoq fazasi boshlanadi.
Ishlash natijasida kishi ishlash qobiliyatining vaqtinchalik kamayishi charchoq deb ataladi.
Bu qiyinchilik ortishida yoki ishni avvalgidek samarador bajarish mumkin bo'lmay qolishida
ifodalanadi. Agar bir necha kishiga bir xil vazifani bajarish tavsiya etilsa, ular turli vaqtdan so'ng
charchamaydilar. Bunga sabab shu kishilardagi chidamlilik darajasining hilma-xil bo'lishidir.
Biror bir faoliyatda charchoqqa qarshilik ko'rsatish qobiliyati chidamlilik deb ataladi.
36
Ixtisoslashish predmeti sifatida tanlangan ma'lum faoliyatga nisbatan chidamlilik maxsus
chidamlilik deb ataladi. Egiluvchi va sakrovchining maxsus chidamliligi shu sport turiga xos
bo'lgan harakatlarni uzoq vaqt bajara olish qobiliyatidir. Chidamlilik talab qiladigan mashqlarda
harakat malakalari texnika egallash darajasi bilan birga organizmning aerob va anaerob
imkoniyatlari hisobga olinadi. Nafas olish imkoniyatlari harakatlarning tashqi tuzilishiga uncha
bog'liq emas. Jismoniy tarbiya va sportda umumiy charchash ko'p uchraydi. Barcha muskul
guruhlari faol ishtirok etadigan sport turlarida charchash tez sodir bo'ladi.
Shuning uchun umumiy chidamlikni rivojlantirish muhim ahamiyatga ega. Bunda shakl
jihatidan bir xil bo'lgan mashqlarni turli intensivlikda bajarish talab etiladi.
To'rtta nisbiy quvvat zonalari bor:
1)
maksimal quvvat zonasi;
2)
submaksimal quvvat zonasi;
3)
katta quvvat zonasi;
4)
o'rtacha quvvat zonasi.
O'rtacha quvvat zonasini ba'zan kichik zonalarga bo'linadi. Umumiy chidamlilik-barcha
muskul gruppalarini ishga soladigan, o'rtacha intensivlikda uzoq davom etadigan ishlardagi
chidamlilikdir. Shuning uchun umumiy chidamlilikning fiziologik asosi kishining aerob
imkoniyatlaridir.
Tsikllik mashqlarni bajarishdagi yuklama quyidagi beshta komponent bilan nisbatan to'la
harakterlanadi:
1)
mashqning absolyut intensivligi;
2)
mashqning davomiyligi;
3)
dam olish intervallarining davomiyligi;
4)
dam olish harakteri;
5)
mashqning takrorlanish soni.
Mashqning absolyut intensivligi faoliyatini energetik jixatdan ta'minlash harakteriga
to'g'ridan- to'g'ri ta'sir etadi. Sekin harakat qilayotganda kam energiya sarflanib va kislorodga
bo'lgan talab miqdori sportchining aerob imkoniyatlaridan kam bo'lib, iste'mol qilinayotgan
kislorod extiyojni to'la qoplaydi ish xaqiqiy barkaror holat sharoitda bajariladi. Bunday tezliklar
subkritik degan nom olgan. Agar sportchi tezrok harakat qilsa, u kritik tezlikka erishadi, bu
vaqtda kislorodga bo'lgan extiyoj uning aerob imkoniyatlariga teng bo'ladi. Kritik tezlikdan ham
yuqori tezliklar o'ta kritik tezlik degan nom olgan.
Chidamlilikni rivojlantirish: Chidamlilikni rivojlantirish jarayonida organizmning
umumiy chidamlilikni va maxsus chidamlilikni belgilaydigan vazifalarni hal etish talab qilinadi.
Ular mashqlarning intensivligi, davomiyligi, takrorlashlar soni va dam olish, aerob va anaerob
imkoniyatlarni oshirish shakllarida tashkil etiladi. Mashqning davomiyligi o'tiladigan bo'lakning
uzunligi va masofa bo'ylab siljish tezligi bilan aniqlanadi. Dam olish intervallarining
davomiyligi organizmning yuklamaga beriladigan javob reaktsiyalarining miqdori hamda
xususiyatini aniqlashda juda katta rol o'ynaydi. Dam olish harakteri, jumladan pauzalar
faoliyatining boshqa, qo'shimcha turlari bilan to'ldirish asosiy ish turiga va qo'shimcha ishning
intensivligiga qarab organizmga hilma-xil ta'sir etadi. Takrorlashlar soni yuklamaning
organizmga ta'sir etish miqdorini belgilaydi. Aerob sharoitlarda ishlayotganda takrorlashlar
sonining ortishi yurak-tomir va nafas olish sistemalari faoliyatini uzoq vaqt yuksak darajada
saqlab turishiga majbur etadi.
Aerob imkoniyatlarni oshirish uslubiyoti. Jismoniy tarbiya jarayonida organizmning
aerob imkoniyatlariga ta'sir etish orqali uch vazifa hal etiladi:
1)
kislorod iste'mol qilish maksimal darajasini oshirish;
2)
shu darajani uzoq vaqtgacha saqlab turish qobilyatini rivojlantirish;
3)
nafas olish jarayonlari maksimal miqdorgacha tezroq etishini oshirish.
Aerob imkoniyatlarini oshirishda bir me'yorda mashq qilish uslubidan, shuningdek,
takroriy va o'zgaruvchan mashq uslublaridan foydalaniladi. Aerob imkoniyatlarini oshirish
uchun takroriy va takroriy o'zgaruvchi mashq uslublaridan foydalanishda asosiy vazifa ishlash
bilan dam olishning eng yaxshi variantini tanlashdan iborat. Ishning intensivligi kritik darajadan
37
yuqori, maksimal intensivlikning taxminan 75-85% darajasida bo'lishi kerak. Ishning
intensivligi ish oxiriga borib pulcning chastotasi etarlicha yuqori, malakali sportchilarda
minutiga 180 tacha uradigan qilib belgilanadi. Bo'laklarning uzunligi ishlash vaqti taxminan 1-
1,5 min. dan oshmaydigan qilib tanlanadi. Dam olish intervallari shunday bo'lishi kerakki,
keyingi bo'ladigan ishlar oldingi ishdan keyin ro'y bergan qulay o'zgarishlar fonida sodir bo'lsin.
Dam olish intervallarining unchalik tez bajarilmaydigan ishlar bilan to'ldirish tavsiya etiladi.
Dam olishdan ish holatiga va, aksincha ish holatidan dam olish holatiga o'tish osonlashadi,
tiklanish jarayoni birmuncha tezlashadi. Takrorlash soni shug'ullanuvchining barqaror holatni
tutib turish, ya'ni kislorod iste'mol kilish etarlicha yuksak darajada bo'lgan sharoitda ishlash
imkoniyatlari bilan aniqlanadi. Charchoq paydo bo'la boshlanishi bilan kislorod iste'mol qilish
darajasi pasayadi.
Anaerob imkoniyatlarni oshirish uslubiyoti. Anaerob imkoniyatlarni oshirishda ikki
vazifani hal qilish kerak.
1.
fosfokreatin mexanizmning funktsional imkoniyatlarini oshirish;
2.
glikolitik mexanizmni takomillashtirish.
Vosita sifatida odatda tegishli intensivlikdagi sikllik mashqlardan foydalaniladi. Bo'laklar
uzunligi ish vaqti taxminan 3-8 sek. bo'lishini xisobga olgan holda tanlanadi. Dam olish
intervallari kislorod etishmasligining xisobga olgan holda, taxminan 2-3 min. teng bo'lishi kerak.
Dam olish intervallarini faqat takrorlash seriyalari orasidagi tanaffus vaqtidagina boshqa ish
turlari bilan to'ldirish foydalidar. Takrorlashlar soni shug'ullanuvchilarning tayyor ekanlik
darajasiga qarab belgilanadi.
Glikolitik mexanizm. Bu mexanizmni takomillashtirishda yuklamalar quyidagi
xususiyatlar bilan harakterlanadi.
1.
Ishning intensivligi mashq uchun tanlangan masofaning uzunligi bilan belgilanadi.
2.
Bo'laklarning uzunligi ish vaqti taxminan 20 sek.dan 2 min. davom etadigan qilib
tanlanadi.
3.
Dam olish intervallari glikolitik jarayonlarning dinamikasi bilan belgilanadi.
4.
Bunday holda dam olish intervallarini boshqa ish turlari bilan to'ldirish kerak emas.
Faqat batamom harakatsiz qolinmasa bas.
5.
Dam olish intervallari kamayib boruvchi ishlarda takrorlashlar soni, charchoq tez ortib
borgani sababli, uncha ko'p bo'lmaydi.
Ichki muxitning noqulay o'zgarishlariga nisbatan barqarorlikni oshirishning maxsus
choralari chidamlilikni rivojlantirishning muxim tamonidir. Barqarorlikning fiziologik
chegaralarini oshirish; barqarorlikning psixologik chegaralarini oshirishdek asosiy vazifadir.
Do'stlaringiz bilan baham: |