O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Z. M. Bobur nomidagi Andijon Davlat universiteti z z o

 
LIZOSOMALAR 
1955 yilda sichkonning jigarini bioximik metodlar bilan tekshirish paytida 
lizosomalar ochildi (De-DYuVA). Mitoxondriyalar fraksiyasini ikki qismga ajratildi: 1) 
xaqikiy mitoxondriyalar va ularga tegishli fermentlar bo’lgan og’ir fraksiyasi, 2) 
ko’pgina gidrolitik fermentlar tutgan yengil qismi. Bu yengil qismni keyingi analizlarni 
ko’rsatishicha gidrolitik fermentlar maxsus lizosoma deb ataluvchi tanachalarda 
tuplangan bular ekan. Ularning kattaligi taxminan 1mk bo’lib, sitoplazmada tarqalgan. 
Har bir lizosoma mustaxkam membrana bilan uralgan bo’lib, uni ichida kamida un ikki 
xil gidrolitik fermentlar bo’ladi.
Bular biologik jihatdan muhim ahamiyatga ega bo’lgan oqsil nuklein kislotalari va 
polisaharidalrni parchalaydi. Bu moddalar hujayraga ovqat sifatida fagotsitoz va 
pinotsitoz yo’li bilan kiradi. Lizosoma ularni parchalanishida -lizisida katnashadi. 
Shuning uchun bu organoidni nomi ham lizosoma (lisis- eritish va soma-tana) deb 
nomlangan. Lizosomalarning yigindisini hujayralarning “ovqat xazm qilish sistemasi” 
deb atash mumkin, chunki ular hujayraga kirayotgan barcha moddalarni o’zgarishida 
ishtirok etadi.
Undan tashqari lizosomalarni fermentlari ta’sirida hujayraning ulgan ba’zi bir 
strukturalari, yoki butun bir hujayralar xazm bo’lib ketishi mumkin. Lizosomalar ba’zi 
bir organlarni, masalan, it balikni dumini rezorbsiyasida, yuk bo’lishida asosiy rolni 
o’ynaydi. 
Lizosomalarni fermentlar o’zi turgan hujayrani ham xazm qilib yuborishi mumkin. 
Olimlarni fakricha hujayralarni “o’zini xazm bo’lib ketishidan” lizosomalarni 
membranalari saqlaydi. Bu membranani bir butunligini buzilsa hujayra va uning 
organoidlari xazm bo’lib ketishi mumkin. Lizosamalar hozirgi vaqtda barcha 
hujayralarda topilgan. 
7 Mikronaychalar. 
Oxirgi vaqtda mikronaychalarni tuzilishi xaqida juda ko’p ishlar paydo buldi. Ular 
turli o’simlik va hayvon hujayralarida bayon qilindi. Mikronaychalar nerv hujayralarini, 
epiteliya hujayralarini, kon tomirlarni endoteliyalarini, silliq va kundalang yo’lli muskul 
to’kimalari hujayralarini, Sodda hayvonlarni, oshkozokni subepidermal hujayralarini, 
tarvuzni, elodeyaning barglarini va boshqa o’simliklarni elektron mikroskopik 
tekshirishlar natijasida ochildi. Ular ko’pchilik hujayralarda topilgani uchun hujayra 

---