O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Z. M. Bobur nomidagi Andijon Davlat universiteti z z o

2.2.2.HUJAYRALARNI ELEKТROLIТMASLARGA NISBAТAN 
O’ТKAZUVChANLIGI. 

---

 
72 
Elektrolitmaslar har xil kimyoviy xususiyatlarga ega bo’lgan moddalardir. Elektolit 
emaslardan suvda erigan
turli gazlar, ko’pchilik spirtlar hujayraga juda tez kiradi, insulin. trisaharidlar esa deyarli 
hujayraga kirmaydi.
 
O’tgan asrni oxiri, bizning asrni boshlarida Overton o’simlik va hayvon hujayralarining 
ko’pgina moddalarga nisbatan o’tkazuvchanligini tekshirdi. 
U o’zining tajribalariga asoslanib, moddalarni hujayraga kirishiga qarab qatorlarga 
joylashtirdi va o’tkazuvchanlik koidasini shakllantirdi. 
Overton koidasiga binoan moddalarning hujayraga kirish tezligi molekuladagi 
uglevodorod bogni uzayishi, metil, etil va fenil guruppalarini ortishi bilan ortadi. Molekulaga 
gidrooqsil, karboqsil yoki amin guruppalarini kiritish bilan uning hujayraga kirish tezligi 
pasayadi. Overton aniqlashicha, moddalar yogsimon muxitda qancha yaxshi erisa hujayraga 
shuncha yaxshi kiradi. Shunga asoslanib u tashqi membranani yogsimon modda lipoiddan iborat 
deb taxmin qildi. Bu keyinchalik to’liq tasdiqlanmadi. Ma’lum bo’lishicha yogsimon muxitda 
yomon eruvchi suv, mochevina kabi moddalar ham hujayraga oson kirar ekan. 
Elektrolit emaslarga hujayra metabolizmida muhim rol uynovchi turli-tuman kandlar 
karbon suvlar kiradi. Тurli hujayralarni bu moddalarga nisbatan o’tkazuvchanligini, ayniksa, 
uglerod almashinuvini regulyatsiya qiluvchi insulinni ta’sir mexanizmini aniqlash munosabati 
bilan juda aniq o’rganildi va o’rganilmoqda.
Muskullarni kand eritmalarida inkubatsiya qilish ustidagi uzok tajribalar baka muskuli 
tolasiga d- glyukoea, d-galaktoza, d-ksiloza, L-arabinoza, d-ribozalarni kirishini ko’rsatadi. 
Insulin ba’zi moddalarni kirishini keskin orttiradi. 
Muskul tolasiga amalda saharoza, fruktoza, d-arabinoza kirmaydi va ularni muskul va
muxit orasida tarqalishiga insulin ta’sir qilmaydi. Insulin hujayraga ozmi-ko’pmi kiradiganlarni 
kirish tezligini orttiradi. 
Hujayraga kandlarni kirishi spetsifik protsessdir. U quyidagilar bilan harakterlanadi.
1.
Hujayraga kandlarni kirishi uning konsentratsiyasini ortishi bilan ortmaydi; 
2.
Hujayraga kandlarni faqat maxsus sterio izotoplari kiradi; 
3. Muxitda ikki xil kand bo’lganda ular o’rtasida hujayraga kirishda konkurensiya 
kuzatiladi.