62 effektsizligi uni boshqa oqsil molekulasini hosil bo’lishi uchun namuna bula olmasligini
ko’rsatadi. Demak, oqsil uz kopiyasini o’zi yarata olmaydi.
Eksperimentatorlar tomonidan bundan ham qiziqroq tajribalar o’tkazildi. Juda
nozik metodlarni qo’llab viruslarni ikki shtammi-A va V lardan oqsilli va nuklein kislota
qismlarini ajratildi, ulardan esa turli kombinatsiyada, masalan, A shtammini nuklein
kislotasi V ni oqsilli qobig’idan iborat va buning aksicha kombinatsiyalarda yangi gibrid
viruslar hosil qilindi.
Ana shu viruslar bilan hujayra zararlantirilsa, har bir shtammga xos bo’lgan
kasalliklar bunda qanday sodir bo’lar ekan? Zararlangan hujayra buzilganda undan
qanday yangi hosil bo’lgan viruslar chiqar ekan? degan savollar paydo bo’ladi.
Ma’lum bo’lishicha kasallanishni harakteri nukleinli qismga bog’lik ekan, ya’ni
birinchi holda A shtammga xos bo’lar ekan, chunki nuklein kislotali qism ana shundan
olingan edi. Хamma yangi hosil bo’lgan viruslar A shtamiga xos bo’ladi.
Olimlar o’rtasida yana boshqa savol tug’ildi. Agar nuklein kislotasi nukleotidlarni
joylanish tartibi oqsildagi aminokislotalarni tartibini belgilasa, u holda nuklein kislota
molekulasining tarkibini o’zgarishi yangi hosil bo’ladigan oqsilni ham tarkibini
o’zgarishiga olib keladimi? Buni ham tajribada isbot etildi.
Тamakini mozaika kasalligini tarqatuvchi virusni oqsilini dastlabki strukturasi
hozirgi vaqtda aniqlangan. Bu virusni nuklein kislotasi ajratib olindi. Olimlar unga nitrat
kislota ta’sir etdirdilar va uning sitozin nukleotidini uratsilga aylantirdilar. Keyin
tamakini zararlantirildi. Zararlangan hujayralarda bu viruslar ko’paydi, hosil bo’lgan
viruslarni oqsilli qobig’i ximiyaviy analiz qilindi. Bunda aminokislotalarni ham
joylanish tartibini o’zgargavnligini kuzatildi.
Demak virusni nuklein kislotasi hujayraga kirib uz-o’zini hosil qilish yo’li bilan
ko’payar ekan. Bunda kurilish materiali sifatida hujayrani nukleotidlaridan foydalanadi
va usha virusga xos bo’lgan oqsili qobig’ni sintezida axborotni manbai nuklein kislotasi
bo’lar ekan.
Oqsil sintezi uchun ribosomalarga axborotning aniq nusxalari yuboriladi. DNK da
sintezlanadigan va uning strukturasidan aniq nusxa ko’chiradigan RNK axborot
yuborishga yordam beradi. RNK nukleotidlarining ketma-ket joylashish tartibi gen
zanjirlaridan birida nukleotidlarining ketma-ket joylashish tartibini aniq takrorlaydi.
Shunday qilib, shu gen strukturasidagi axborot guyo RNK ga ko’chirib beriladi. Bu
protsess transkripsiya deb ataladi. (lotincha “transkripsio” –nusxa ko’chirish, ko’chirib
olish demakdir) har bir gendan RNK ning istaganicha nusxasini ko’chirib olish mumkin.
Oqsillar tarkibi xaqidagi axborotni yetkazib beradigan shu RNK ni informatsion RNK (i
RNK) deb ataladi.
Gendagi nukleotidlarning tarkibi va ketma-ket joylashish tartibi RNK ga qanday
ko’chirilishini tushunish uchun DNK ning kush spiralli molekulasi tuzilishiga asos
bo’lgan to’ldirish prinsipini eslaylik. Bir zanjirdagi nukleotidlar ikkinchi zarjirdagi
karama-qarshi yotgan nukleotidlar harakterini belgilab berishini yuqorida aytgan edik.
Agar bir zanjirda A nuleotid tursa, ikkinchi zanjirning usha joyida Т bo’ladi. G ning
qarshisida esa hamisha S turadi. Boshqa kombinatsiyalar bo’lmaydi. Informatsion RNK
sintezida ham bir nukleotid qarshisida informatsion RNK ning to’ldiruvchi nukleotidi
turadi. Shunday qilib, G DNK qarshisida –S RNK, SRNK qarshisida – G RNK, A DNK