O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi xorazm viloyati kasbiy ta’limni rivojlantirish va muvofiqlashtirish hududiy boshqarmasi Urganch shahar 2-son kasb hunar maktabi

O’QUV MATERIALLAR TA’MINOTI

1.Шавкат Мирзиёев “Нияти улуғ халқнинг иши ҳам улуғ, ҳаёти ёруғ ва келажаги фаровон бўлади”Тошкент – “Ўзбекистон”-2019.

2.А.Т. Труханова «Тикувчилик технологияси асослари», Ўқитувчи, 1980 й.

3..М. Жабборова «Тикувчилик технологияси», Ўзбекистон, 1994 й.

4..В.Я. Франц «Охрана труда на швейных предприятиях», Легкая индустрия, 1968 й.

5.А.И. Гольдварг Х.Х. Шомирзаев «Меҳнат муҳофази ва ёнғиннинг олдини олиш тадбирлари», Ўқитувчи, 1988 й.

6.Меҳнат хавфсизлиги бўйича чиқарилган йўриқномалар, кўрсатма ва қонунлар.

7.Ёнғиндан сақланиш йўриқнома ва кўрсатмалар.

8.Т.А.Ганиев «Тўкимачилик саноатида меҳнат муҳофазаси», Ўзбекистон, 1995 й.

O’quvchilarning fаоliyatini bаhоlаsh mezonlari

№	Berilgan tоpshiriqlarni bajarish			Bahosi (bаllаr yig’indisi)
	O’tilgan mavzu bo’yicha tushunchalarni bayon qilish vа uy vazifani bajarganligi	Yangi ijоdiy g’оyalаr	Dars jarayonida faolligi
	3(ball)	1(ball)	1(ball)	5
1
2
3
4
5
6
7

“Tasdiqlayman”

O’quv ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari

_______B. Olimova

Nazariy o’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi.

3 -Mavzu nomi:Tikuvchilik korxonalari tayanch bo’limida shamollatish,chang azralib chiqish,shovqin va titrashni kamaytirish usullari
O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli

Vaqti – 2 soat		Talabalar soni: 26-33 nafar
O`quv mashg’ulotining shakli		Kirish, vizual ma`ruza
O`quv mashg’ulotining rejasi		1.Tikuvchilik korxonalari tayanch bo’limida texnika xavfsizligi2 2.Shovqin va titrashni kamaytirish usullari
O`quv mashg’ulotining maqsadi: Tikuvchilik sanoatining vazifasi va kiyim ishlab chiqarishda mehnatni muhofaza to’g’risida bilim va ko’nikmalarni shakllantirish.
O`qitish natijasi	Ushbu mavzuni o’zlashtitish natijasida o’quvchida shakllanadigan asosiy bilim, ko’nikma yoki kompitensiyalar
Pedagogik vazifalar: 1.Tikuvchilik korxonalari tayanch bo’limida texnika xavfsizligi va Shovqin va titrashni kamaytirish usullari bilan tanishtirish	O`quv faoliyatining natijalari: 1.Tikuvchilik korxonalari tayanch bo’limida texnika xavfsizligi vaShovqin va titrashni kamaytirish usullari bilan tanishadilar
O`qitish metodlari	Vizual ma`ruza, aqliy hujum, kitob bilan ishlash, bayon qilish.
O`qitish vositalari	Ma`ruzalarmatni,Proyektor,slaydlar, videofilm,chizmalar , tarqatma materiallar.
O`qitish shakli	Jamoa, yakka tartibda, guruh va juftlikda ishlash.
O`qitish shart-sharoiti	Proyektor, komp’yuter bilan jihozlangan auditoriya
Qayta aloqaning usul va vositalari	Tezkor so’rov,savol-javob,test,misol, masala,bajarilgan o’quv topshiriqlarni baholash

O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqichlari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	O’qituvchi	Ta’lim oluvchi
1-O’quv mashg’ulotiga kirish (5 daq)	Tashkiliy qism: 1.O’quvchilarni mashg’ulotga tayyorgarligi va davomatni tekshiradi	Mashg’ulotga tayyorlanadilar
2-bosqich Asosiy (65 daqiqa)	Tayanch bilimlarini faollashtirish: 1.Uyga berilgan vazifani nazorat qiladi hamda o’tilgan mavzu bo’yicha o;qivchilarga savollar beradi, ularni baholaydi. Maqsad va vazifani belgilanishi: 2.Mashg’ulotning nomi, rejasi, maqsad va o’qitish natijalari bilan tanishtiradi. 3.Mustaqil ishlash uchun adabiyotlar bilan tanishtiradi. 4.O’quv mashg’ulotida o’quv ishlarini baholash mezoni va ko’rsatkichlari bilan tanishtiradi(-ilova) Ta’lim oluvchilar bo’limini faollashtirish 5.Tezkor-so’rov, savol-javob, aqliy hujum, pinbord, “o’ylang va juftliklarda firk almashing”, va boshqa texnikalar orqali bilimlarni faollashtiradi. Yangi o’quv material bayoni: 6.Nazariy mashg’ulotning rejasi va tuzilishiga muvofiq, o’qitish jarayonini tashkil etish bo’yicha harakatlar tartibini bayon etadi. Asosiy holatlarni yozdiradi; 7.Slaydlarni Power Point tartibida namoyish va sharhlash bilan mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon qiladi.(-ilova) Yangi o’quv materiallarini mustahkamlash: 8.Mustahkamlash uchun savollar beradi.(-ilova). Jarayon kichik guruhlarda davom etishini ma’lumqiladi. 9.Kichik guruhlarga bo’ladi, kichik guruhda ishlash qoidasibilan tanishtiradi har bir guruhga topshiriq beradi va baholash mezoni bilan tanishtiradi.Ishni bajarish yo’riqnomasini beradi. 10.Guruhlarda ishlarni oshlashga ruxsat beradi. Har bir kichik guruh ishtirokchisi vazifani bajarish tartibini tushunganliginianiqlash maqsadida qayta aloqa o’tkazadi. Bajarish jarayonini kuzatadi, maslahatlar beradi. 11.Ishga ajratilgan vaqt tugashini ma’lum qiladi, guruhlar taqdimotini tashkil etadi. Guruh a’zolariga diqqat bilan eshittirishlarni va savollar berishlarini,shu bilan birga o’zaro bir-brilarini baholashlarini eslatadi. Javoblarini to’ldiradi va qisqacha xulosalar qiladi; 12.Guruhlar ishini o’zaro baholashini o’tkazadi, mavzuning har bir qismi bo’yicha xulosalar qiladi, eng asosiylariga e’tibor qaratadi, berilayotgan ma’lumotlarni daftarga qayd etilishlarini eslatadi. Mavzuning kasbiy faoliyatlaridagi ahamiyati bilan bog’lab mavzuni yakunlaydi.	Uyga vazifasini taqdim etadilar.Savollarga javob beradilar .Mavzu nomi va rejasini yozib oladilar. Diqqat qiladilar. Savollarga javob beradilar. Yozib oladilar. Diqqat qiladilar. Savollarga javob beradilar. Yozib oladilar. Topshiriqni bajaradilar. Kichik guruhda ishlash qoidasi bilantanishadilar.. Har bir guruh sardorlari chiqibo’zishlarini taqdim qilishlariniaytadi. Berilganqo’shimcha savollarga javobberadilar. Guruh ish natijalarin o’zaro baholaydilar. Ma’lumotlarni daftarga qayd qiladilar.
3-bosqich. Yakuniy (10 daqiqa)	Mashg’ulot yakuni: 1.faol ishtirok etgano’quvchilarni javoblarini izohlab baholaydi va rag’batlantiradi. Uyga vazifani berilishi: 2.Kelgusi mashg’ulotga vazifa va uni bajarish yuzasidan yo’riqnoma beradi.	Baholari bilan tanishadilar. Topshiriqni yozib oladilar.

3 -Mavzu nomi:Tikuvchilik korxonalari tayanch bo’limida

shamollatish,chang azralib chiqish,shovqin va titrashni

kamaytirish usullari

REJA:

1.TAYANCH BO'LIMIDA TEXNIKA XAVFSIZLIGI

2. SHOVQIN VA TITRASHNI KAMAYTIRISH USULLARI

Tayanch bo'limida xavfsizlik texnikasi – bu baxtsiz hodisalardan ogohlantirish,

xavfsiz ish usullariga o'qitish bilan bog'liq bo'lgan tadbirlar majmuasidir.

Odatda ishlab chikarishda baxtsiz xodisalarning asosiy sabablari ishchilarning zarur ish

malakalarini yetar¬li o'zlashtirmaganliklari, asbob va uskunalar bilan ishlashda malakalari

yetarli emasligi va xavfsizlik texnikasi yuriqnomalariga yetarli rioya kilmasliklaridir.

Ishlab chikarish uskunalarini boshqarishga tibbiy kurikdan utgan va uz kasbi xajmida xavfsizlik

texnikasi koidalarini biladiganlar kuyiladi.

Uskunada ustki kiyimda, sharf, galstuk taqqan xolda, keng, uzun va tor, tugmalari

takilmagan ish kiyimlarida, sochlari durracha ostiga yashirilmagan xolda ishlash ta'kiklanadi.

Ishni boshlashdan avval uskunaning xarakatdagi kism-lari tusiklar bilan ta'minlanganligi,

kopkok va eshiklari blokirovkalovchi moslamalar bilan ta'minlanganligi va elektr simlarining

ishonchli ixrtalanganligi sinchiklab tekshirib chizdilishi kerak. Agar mashinada ish utirib

bajarilsa, urindiklarning va oyok osti tagliklarining xolatlari kulay bulishiga e'tibor

berish kerak.

Uskunalarni boshkarish katta kuch talab kilmasligi ke¬rak. Belgilangan me'yorlarga binoan

boshkaruv tugmalarini bosish va turli elektr asboblari dastaklarini burash 2-3 N dan ortik,

kuch talab kilmasligi kerak. Muntazam ishlatiladigan richaglar, shturval va maxoviklar 40 N

dan kam bulmagan kuch bilan ishga tushirilishi kerak.

Tepkilarni bosish uchun turib ishlaganda 35 N dan va utirib ishlaganda 27 N dan oshmagan kuch

talab k,ilinadi.

Uskunani tozalash, moylash xamda kayishlarini kiygizish fakat elektr dvigateli uchirilgan

xoldagina bajarilishi mumkin.

Moylangan lattalarni ish joylariga yoki duch kelgan joylarga tashlab ketish mumkin emas. Ularni

metalldan yasalgan, kopkokli maxsus yashiklarda yig'ish kerak.

Uskunada kandaydir nosozlik sezilishi bilan darxol ustaga xabar berish kerak.

Uskunadan uzoqlashganda uning elektr dvigatelini o'chirish esdan chiqmasligi kerak.

Sexdagi barcha ishchilar yong'in xavfsizligi bo'yicha yo'riqnoma o'tgan bo'lishlari va yong'in

boshlangan hollarda o'z vazifalarini bilishlari kerak.

Ish jarayonlarining va atrof-muhitning ishchilar organizmiga ta'sirini urganadigan fan mexnat

gigienasi deyiladi, Mexnat gigienasini kullash natijasida kulay ish sharoitlarini yarata

oladigan, mexnat unumdorligini oshira oladigan, kasbiy kasalliklarni kamaytira oladigan yoki

butunlay yuk kila oladigan sanitariya-gigiena va davolash profilaktik tadbirlari ishlab

chikiladi. Ma'lumki, ish jarayonida kishi organizmiga tashqi muxit salbiy ta'sir kilishi, ayni

paytda ayrim a'zolar charchashi xam mumkin. Organizmning charchashi ikki xil buladi:

- tez charchash, bu ishga kunikma xosil kilinmaganda yoki ogir jismoniy ish bajarishdan kelib

chikadi. Bunday charchash ish tugagandan sung tezda utib ketadi;

- sekin-asta rivojlanib boruvchi charchash, mexnat kobiliyatining asta-sekin pasayishiga olib

keladi. Bu xil charchash uzok vakt va xamisha bir xil (monoton) ishlarni bajarish natijasida

yuzaga kelib, kishi organizmiga putur yetkazadi.

Ish joylaridagi mikroikim omillarini — xarorat, nisbiy namlik, x,avoning tezligi x,amda

atmosfera bosimi tashkil etadi. Bunday muxit kishi organizmiga salbiy ta'¬sir qilib, uni

sovutib yoki kizitib yuboradi. Bundan tashkari, organizmdan chikadigan issiklik kishi

bajarayotgan ishning jadalligiga xam boglik.

Kishi organizmining me'yoriy xarorati 36-37°S bula¬di. Organizm uzi uchun zarur bulgan

xaroratni ta'minlab turish kobiliyatiga ega. Organizmning bu xususiyati "xaroratni rostlash"

deb ataladi. Masalan, biz sovkotsak kaltiaymiz, bu muskullarning ish bajarishi natijasida

ener¬giya chikarishidir. Kizib ketsak, terlaymiz, bu ortikcha issiktli!shi tashkd muxitga berish

va shu orkali organizm xaroratini ma'lum mikdorda saklab turishdir.

Ma'lum ogirlikdagi jismoniy mexnat bilan band bulgan kishi uzini yaxshi xis kilishi, ya'ni u

kizib ketmasligi, yoki sovkotmasligi uchun mikroiklim sharoitlari ma'¬lum darajada bir-biri

bilan uzaro boglik bulishi kerak. Bunday sharoitlarni komfort sharoitlar deyiladi. Bu

sharoitlarni yaratish "Ish zonasining xavosiga umumiy sanitariya-texnika talablari" bilan

belgilanadi.

Berilgan ish turi uchun komfort (eng makbul) sharoit issiklik balansi ta'min etilgandagina

bulishi mumkin.

SHOVQIN VA TITRASHNI KAMAYTIRISH USULLARI

Korxona xududida ob'ektlarni joylapggirishda shu geografik axoli punkti uchun shamolning eng

kup esadigan yunalishi xisobga olinishi kerak. Bunda xavoning yunalishi chang, SHOVKIN, bug',

gazlar va zararli moddalar ajralib chikadigan sex va fabrikalardan odamlar yashaydigan

tomonga karab esishiga yul kuymaslik kerak. Shu bilan birga xavoning asosiy yunalishi ut

chikish xavfi kuchli bulgan ob'ektlardan boshqa binolarga karagan bulmasligi kerak.

Yengil sanoat korxonalari xududidagi binolar orasidagi yonginga karshi masofa binolarning

yonginga karshilik kursatish darajasi xamda korxonaning yongin chikish xavfliligi bilan

belgilanadi. Bunda bino va korpuslarning joylashishi texnologik jarayonning talablari xisobga

olingan xolda va binoning istalgan yeriga ut uchiruvchi mashinalar kela olishini xisobga olgan

xolda bulishi kerak.

Ishlab chikarish sanitariyasini, xavfsizlik texnikasini ta'minlash, ishlovchilarga kulay sharoit

yaratish xamda texnologik jaraenni yaxshi tashkil kilish maksadida korxona xududi aloxida

zonalarga bulinadi.

Korxona xududini zonalarga bulish xom ashyoni va texnologik jarayonni yongin chikish xavfiga,

bino va inshootlarni sanitariya xarakteriga, transport xizmatiga, ishlovchilar soniga va boshka

pxunga uxshash kupgina omillarga karab bajariladi.

Kuloklarni SHOVKIN ta'siridan ximoyalash uchun kulok tiqinlari (vkladishlar), kulokkopkok

(naushnik) va shlemlardan foydalaniladi. Kulok tiqinlari g'ovakdor yoki quyma rezinadan,

plastmassa, qayishqoq plastinkalar, xar xil tolali matolardan tayyorlanadi. Quloqqopqoqdar

quloqning tashqi qismiga kiyiladi. Shovqindan ximoyalovchi shlemlar fakat shovkin va sovukdan

emas, balki lat yeyish va boshqa shikastlanishlardan xam saklaydi. Shovkinga karshi temir kalpok

(kaska) dan boshni mexanik shikastlanish va yukori chastotali tok ta'siridan ximoyalanish uchun

foydalanila¬di. Kul, yuz va buyin terisini ximoyalash uchun maxsus ximoya surtmalari, pastalari

va kremlari ishlatiladi.

Kasb kasalligi — kishi organizmiga ish sharoitlarining zararli ta'siri natijasida kelib

chikkan (surunkali changli bronxitlar, titrash kasalligi, xar xil kimyoviy gazlar bilan

zaxarlanish) kasallikdir.

Ish jarayonida xavo tarkibidagi zararli moddalarning yul kuysa buladigan kontsentratsiyasi —

ishchi xar kuni 8 soatdan (yoki boshka ish kuni, umuman xaftasiga 40 soatdan ortik bulmagan)

ishlagaida nafaka yoshiga yetguncha kasallik yoxud sogligida uzgarishlar keltirib chikarmaydigan

mikdor.

NAZORAT TESTI

1. Vibiratsiya nima?

A) ustaxonadagi mashinalarning shovqinlari;

B) tsexning changlanishi;

C) tsexda havo haroratining buzilishi;

D) mashina va mexanizmlarning titrashi.

2. Sun’iy yorug’lik manbai nima?

A) quyosh nuri; B) elektr energiyasi;

C) moshinetsent lampalar; D) stol lampasi.

3. Tikuvchining gavdasi stol chetidan qanday me’yorda joylashadi?