O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi



Download 0,53 Mb.
Pdf ko'rish
bet49/58
Sana01.04.2021
Hajmi0,53 Mb.
#62325
1   ...   45   46   47   48   49   50   51   52   ...   58
Bog'liq
ozbek tilida egasi topiladigan gaplarning stilistik xususiyatlari

sen olmoshi bo‘lib hisoblanadi: Avval o‘z aybingni bil, keyin boshqadan kul. Avval 

o‘yla,  keyin  so‘yla.  Ariq  suvin  loyqama,  davlat  molin  chayqama.  Afting  qiyshiq 

bo‘lsa,  oynadan  o‘pkalama.  Achchiq  savol  berib,  shirin  javob  kutma.  Berdisini 

aytguncha,  urib  o‘ldirasangmi?  Befoyda  so‘zni  aytma,  foydali  so‘zdan  qaytma. 

Besh barmoqning birini tishlasang, bari og‘rir. Bilganingni eldan ayama. Bir kun 

avval eksang,  hafta  oldin  o‘rasan.  Bir  kunlik  yo‘lga  chiqsang  ham,  bir  haftalik 

oziq  ol.  Birovga  choh  qazisang,  o‘zing  yiqilasan.  Birovning  narsasiga  ko‘z 

olaytirma.  Bugungi  ishni ertaga  qo‘yma!  Burgaga  achchiq  qilib,  ko‘rpani 

kuydirma!  Vaqting o‘tgandan keyin qilichingni toshga chop. YOmonning yaxshisi 

bo‘lguncha,  yaxshining  yomoni  bo‘l!  Oz  so‘zla,  ko‘p  tingla.  Maqollarning  bu 

tarzda  shakllanishi  ularning  ifoda  mazmuniga  –  da`vat  qilish,  nasihat,  maslahat 

xususiyatlariga mos keladi. 

Stilistik  jihatdan  olib  qaraganda  bu  gaplarda  grammatik ega  sifatida  sen 

olmoshini qo‘llash maqsadga muvofiq emas. SHunday qilinganda ham tejamkorlik 

tamoyili  buziladi,  maqollarga  xos  bo‘lgan  ixchamlik  xususiyati,  shuningdek, 

umumga  qaratilganlik  belgisi  yo‘qoladi.  Bu esa,  garchi  grammatik  me`yorning 

buzilgani deb qaralmasa ham, stilistik me`yorning buzilishidir. 

Kamdan-kam  holatlarda  bu  tipdagi  sen  li  bir  tarkibli  gaplar  ikki  tarkibli 

gaplar tarzida shakllangan bo‘ladi: Sen o‘zingni maqtama, seni birovlar maqtasin. 



Sen  qo‘rqmasang  yov  qochar.  Bu  maqollarda  sen  ni  qo‘llash  maqsadga  muvofiq 

bo‘lgan. Uning qo‘llanmasligi fikrning tumtoq ifodalanishiga sabab bo‘ladi. 

Juda  kam  holatlarda  bo‘lsa  ham,  ba`zan  shaxsi  umumlashgan  gapning 

grammatik egasi  men  olmoshi  bo‘ladi:  Aytsam  tilim  kuyadi  –  aytmasam  dilim. 



Bildim  dedim  –  tutildim,  bilmadim  dedim  –  qutuldim.  Bir  pul  berib  yig‘latdim, 

ming pul berib yupatdim. Boringda qadring bilmadim, yo‘g‘ingda izlab topmadim. 


68 

 

Bu  erda  ham  sen  ning  qo‘llanishi  bilan  bog‘liq  bo‘lgan  talablar e`tiborga  olinadi. 



Hatto  sen  kabi  men  ni  ham  ba`zan  tushirib  qoldirishning  iloji  bo‘lmaydi,  fikr 

tumtoq  chiqadi.  SHuning  uchun  uni  maqol  matnida  qo‘llashga  to‘g‘ri  keladi: 



O‘ylamay soyga tushdim, endi menga qir qayda kabi. Men senga asal bersam, sen 

menga zahar berding maqoli ham ushbu fikrning yaqqol dalilidir. 

 Ayrim  maqollarda  grammatik eganing  mavjud  bo‘lishi  ish-harakatning 

bajaruvchisi  kim  degan  savolga  javob  bera  olmaydi.  YA`ni  gapning  grammatik 

egasi uning mantiqiy egasi bo‘la olmaydi: Vaqting ketdi – naqding ketdi

Ba`zi  gaplar  qo‘shma  gap  bo‘lib,  ikki  mustaqil  sodda  gaplardan,  sodda 

gapning  bir  tarkibli  turidan  tashkil  topgan.  Ularning  shakllanishida  ikki  olmosh  - 



sen  va  u  ning  ifodalanmayotgani  ma`lum  bo‘lib  turadi  va  bu  ifodalanmaslikning 

stilistik  jihatdan  maqsadga  muvofiq  bo‘lganligini  ham  payqash  qiyin  bo‘lmaydi: 



Ali  desang,  bali  deydi.  Ahmoqni  izzat  qilsang,  chorig‘i  bilan  to‘rga  chiqar. 

Ahmoqqa  sallani  keltir  desang,  kallani  kelitiradi.  Bolaga  birni  bersang,  ikki  deb 

yig‘laydi kabi. 

Ba`zi  shaxsi  umumlashgan  gaplardan eganing  3-shaxs  shaklida ekanligi 

anglashiladi: Arzimaydi g‘alvasi, kuydiradi daxasi kabi. 

Ba`zan eganing ellipsisga uchrab, metonimiya hodisasining sodir bo‘lgani va 

grammatik sub`ektning aniqlovchisi gapda grammatik egaga aylangan holatlar ham 

ko‘zga tashlanadi: Bo‘ridan qo‘rqqan to‘qayga kirmas singari. 

Maqollar tarkibida kamdan-kam holatlarda sen va o‘z olmoshlari sinonimik 

munosabatga  kirishadi  va  bu  ifoda  go‘zaligiga  xizmat  qiladi:  Bolaga  ish  buyur, 




Download 0,53 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   45   46   47   48   49   50   51   52   ...   58




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish