O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi



Download 0,53 Mb.
Pdf ko'rish
bet39/58
Sana01.04.2021
Hajmi0,53 Mb.
#62325
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   58
Bog'liq
ozbek tilida egasi topiladigan gaplarning stilistik xususiyatlari

uchrashtirishdi  (O‘.Hoshimov).  Tug‘ilib  o‘sgan,  qancha  quvonchu  g‘amlarimga 

guvoh  bo‘lgan  qadrdon  shahrimdan  olib  ketishayapti  (O‘.Hoshimov).  ertalab 

aristonlarni  besh  kishi  –  besh  kishidan  qilib  safga  tizishadi  (O‘.Hoshimov). 

Muloqot jarayonida biron-bir voqea-hodisani bayon etish usuli gaplarning ana shu 

tartibda tuzilishini taqozo qiladi. 

-shaxsi noaniq gaplarning kesimi birgalik nisbat shaklida bo‘lgan hollar ham 

kuzatiladi:  Bir  oyga  deb  olib  kelishgan edi  (O‘.Hoshimov).  Kamyob  mutaxassis 



55 

 

sifatida  taklif  qilishgan  (O‘.Hoshimov).  Umuman,  meni  Algoritm  zavodiga  taklif 



etishgan  (O‘.Hoshimov)  kabi.  Ish-harakatning  bajaruvchisiga  nisbatan  birgalik 

tushunchasi  qo‘llanildimi,  demak  ularning  ikki  kishidan  ortiqligi  nazarda  tutiladi. 

Lekin  keltirilgan  gaplarda  nafaqat  bajaruvchi  shaxs,  balki  ularning  soni  ham 

noaniq.  Mana  bu  ikki  misolni  qiyoslashak  masala  oydinlashadi:  O‘ldirib 



ketishganini mendan yaxshi bilasiz (O‘.Hoshimov)  - Poezdda ikki sutkadan ortiq 

yurishgan  bo‘lsa,  ilondek  zahar  yangasi  Grisha  bilan  bir  og‘iz  gaplashmadi 

(O‘.Hoshimov).  Ikkinchi  misolda  birgalik  nisbati  aniq  anglashilib  turibdi.  Ammo 

birinchisi  haqida  bu  gapni  aytib  bo‘lmaydi.  Uni  bemalol  Uni  o‘ldirib  ketganini 

mendan yaxshi bilasiz deyish ham mumkin.  

Demak,  bu  erda  fe`lning  qaysi  nisbat  shaklida  bo‘lgani emas,  ifoda  usuli 

muhim.  Keltirilgan  misollar  tahlili  shundan  dalolat  beradiki,  gaplardagi  fe`lning 

nisbat shakli ish-harkatni bajaruvchilar sonining ikki yoki undan ortiqligiga ishora 

qilishdan  ko‘ra,  bu  bajaruvchi  noaniqlik  ottenkasi  ustunlik  qiladi.  Gaplarda 

grammatika eganing qo‘llanilmasligi ham bevosita ana shu noaniqlik bilan bog‘liq. 

Mabodo  qo‘llaniladigan  bo‘lsa,  ish-harakatni  ajaruvchining,  hech  bo‘lmaganda, 

suhbatdoshlarga  ma`lum ekanligi  anglashiladi.  Vaholanki,  nutqiy  vaziyat  buni 

taqozo etmaydi. 

Ba`zan ega so‘zlovchi uchun harakatning kim tomonidan bajarilganini aytish 

ahamiyatsiz  bo‘ladi.  Ana  shu  ottenkani  ham  birgalikni  ifodalovchi  -ish 

qo‘shimchasi  bajaradi:  Okopni  tashlab  qochgan  ikkitasini  tutib  kelishgan ekan 

(O‘.Hoshimov).  Uni  anavi  erda  cho‘ktirib  yubormoqchi  bo‘lishgan  edi 

(O‘.Hoshimov). 

•  uzoq  o‘tgan  shakli  bilan:  ko‘plik:  Etti  o‘lchab  bir  kes  deganlar 

(A.Qahhor).  Tishi  chiqqan  bolaga  chaynab  bergan  osh  bo‘lmas  deganlar! 

(A.Qahhor).  Toma-toma  ko‘l  bo‘lur  deganlar  (A.Qahhor).  Gaplarning  maqol 

xarakterda bo‘lganligi uning shaxsi noaniq shaklda ifodalanishi taqozo etgan.  ega 

qo‘llanilgan  taqdirda  gap  ana  shu  mazmunni  yo‘qotadi,  oddiy  axborot  vositasiga 

aylanadi. Bu o‘rindagi bir tarkibli va ikki tarkibli gaplar o‘rtasidagi stilistik farqlar 

ana  shundan  iborat.  SHu  nutqai  nazardan  mana  bu  Tug‘ishni  senga-yu,  karavot 



56 

 

olishni  menga  chiqargan!  –  dedi.  (A.Qahhor)  gapida egani  grammatik  jihatdan 

ifodalash butunlay mantiqsizlikka olib kelishi mumkin edi. 

•  o‘tgan zamon hikoya fe`li shakli bilan: YArim soatdan keyin do‘xtirning 



“javobini”  berishibdi.  Boyni  otib  tashlashibdi.  eshonni  yigirma  besh  yilga 


Download 0,53 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   58




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish