O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi

qoldingiz. Darhol borasiz-u o‘sha manzildan tovarni ko‘tara narxda xarid qilasiz. 

Mijozlaringizning  sizga  bergan  buyurtmasi  ado etildi  –  Siz  yaxshigina  foyda 

oldingiz.  Bu  gaplardagi  siz  ning  ishtiroki  axborot  etkazishda  yoki  ifodaning  to‘la 

reallashuvida muhim rol’ o‘ynayotgan emas. Uning gapda ishtirok etish-etmasligi 

ma`no  mantig‘i uchun katta ahamiyatga ega emas.  Mavjud holatda esa tinglovchi 

yoki o‘quvchining e`tiborini o‘ziga qaratishga xizmat qilmoqda, xolos. 

Bir  holatda eganing,  boshqacha  aytganda,  ega  vazifasini  bajarayotgan 

kishilik olmoshlarining ellipsisga uchrashi maqsadga  muvofiq bo‘lsa, ikkinchi bir 

holatda  bu  shart  qilib  qo‘yilmaydi.  Ularning  ishtiroki  ma`lum  ma`noda  ifodaga 

tasviriylik ottenkasini beradi. 

Mana  shu  holatlarni  biz  stilistik  jarayon  sifatida  baholaymiz.  Boshqacha 

aytganda,  gapda eganing  grammatik  jihatdan  ifodalanishi  yoki  ifodalanmasligi 

garchi  gapning  grammatik  ma`nosi  va  strukturasiga  ta`sir etamagan  bo‘lsa  ham, 

uning  stilistik  ma`nosiga  ma`lum  darajada  ta`sir  ko‘rsatishi  yuqoridagi  tahlildan 

ma`lum bo‘ladi. 

Demak,  ilmiy  adabiyotlarda  ma`nosi  va  tuzilishiga  ko‘ra  biri  ikkinchisidan 

farqlanadigan bir tarkibli gaplar o‘zida ifoda qilingan stilistik ottenkalari bilan ikki 

tarkibli gaplardan ajralib turadi.  

YUqorida  aytib  o‘tganimizdek,  ushbu  bob  va  undan  keyingi  bobda  faqat 

egasi topiladiganlarning stilistik xususiyatlari haqida mulohaza yuritamiz. 

Egasiz  gaplarning  asosiy  qismini  tashkil etadigan egasi  topiladigan  gaplar 

shaxsi aniq, shaxsi noaniq, shaxsi umumlashgan gaplarni o‘zida mujassam qiladi. 

I.Rasulov  bu  tipdagi  gaplardan egani  izlashning  o‘zi  o‘rinsiz ekanligini 

aytadi.  Ularning  aynan  shu  shaklda  qo‘llanishi  o‘zbek  tili  uchun  me`yoriy  holat 

hisoblanadi. «Gapda eganing  yo‘qligi  shu  tip  gaplarning  asosiy  belgisi ekanligini 

yana  shundan  ham  ko‘rish  mumkinki,  bu  tip  konstruktsiyalarga  bosh  bo‘lak  — 

egani  kiritish  gapning  umumiy  holatini  o‘zgartadi»,  deydi  I.Rasulov  va  fikrini 

quyidagi  misollar  bilan  dalillaydi:  Keling,  keling,   Karimboy,—  deyishdi 

tengqurlari. («M.») Kutilmaganda eshik taqilladi. — Kiring!— dedi ota holsiz.  

---

32 

 

—  Assalomu  alaykum,  SHayx  aka!  —  Vaalaykum  assalom.  O‘zlaridan