Oʻzbеkiston rеspublikаsi oliy vа oʻrtа mаxsus tа’lim vаzirligi

 
 
 
 
31-rasm. 
Raqamli modellashning informatsion jarayonlari algaritmi 
Tizimlar nazariyasi bo‘yicha modellash ob‘yekti va ob‘yektning modeli 
ikkita dinamik tizim bo‘lib, ular tizim parametrlari va tizim holatining parametrlari 
Tasviriy informasiya 
unsurlarini to‘plash 
Mustaqil topografik 
unsurlar modellarini 
shakllantirish 
Joyning raqamli 
modelini (JRM) 
shakllantirish 
JRM 
Detallashtirish 
Geografik joy 
uchastkasi 
Chizma informasiya 
unsurlarini 
shakllantirish 
Shartli belgilarning 
har biri uchun alohida 
modellar tanlash 
Xaritaning raqamli 
modelini (XRM) 
shakllantirish 
XRM 
Umumlashtirish 
Xarita 
Raqamli modellarni saqlash 

---

139 
bilan tavsiflanadi. Ularni shunday tanlash kerakki, bir tizim parametrlariga ikkinchi 
tizim parametrlari mos kelsin. Shuning bilan birga, juda mos parametrlarning 
ko‘rinishi, shakli va ularning munosabatlari aniqlanishi kerak bo‘ladi. 
Agarda har bir ob‘yektga mos ravishda uning xossasi to‘g‘risidagi 
informasiya qo‘yilsa, unda joyni umuman olganda informatsiya tashuvchi 
ko‘rinishida tasavvur qilish mumkin bo‘ladi. Chunki fazodagi mavjud nuqtaga 
uning informatsion obrazi, ya‘ni ma‘lum bir informatsion nuqta mos keladi. 
Demak, joyning modeli uch o‘lchamli fazodagi informatsion nuqtalar modelidan 
tashkil topadi. 
Topografik jarayon mohiyatidan kelib chiqib, mavjud mosliklarni 
modellashtirish tizim parametrlari to‘plamini va muayyan model parametrlari tizim 
sifatida qarash mumkin. Bu parametrlar orasidagi munosabatlar topografik tasvirga 
olish masshtabi va xarita masshtabi tushunchalarida o‘z ifodasini topadi. 
Shunday qilib, joyni topografik modellashtirish topografik ishlarning turlari 
va natijalarini tavsiflaydigan xilma-xil parametrlar to‘plami orqali amalga 
oshiriladi. Ushbu parametrlarning birlashmasi modellashtirish obrazlari va 
muayyan modellarni tashkil etadi. Ularni tasvirdlash uchun tasvirga olish 
masshtabi va model masshtabi kabi umumlashgan tuShunchalardan foydalaniladi. 
Bu ishlarni bajarishning texnik talablari sifatida har xil masshtablardagi xarita va 
planlarning mazmuni, joyni topografik tasvirga olishdan hosil bo‘lgan 
ma‘lumotlarni matematik ishlab chiqishdan olingan modellashtirishning muayyan 
parametrlari qiymatlaridan foydalaniladi. 
Topografik tasvirga olish natijalari bo‘yicha har gal aniqlanadigan model 
parametrlarining qiymatlaridan tuzilgan modelning tavsifi sifatida uning tarkibiy 
unsurlari – ob‘yektlarning modellari va ishlarni nazorati, uchun foydalanish zarur 
bo‘ladi. 
Joyning raqamli modeli topografik informasiyani ko‘p marotabalab 
o‘zgartirish orqali quriladi. (4-bob; 4.1.-4.2.) Topografik informasiyani to‘plashda 

---

140 
avval joyning oddiy keyin esa murakkab unsurlarining modellari shakllantiriladi. 
Bu jarayon JRMning tanlangan tuzilmasi va ma‘lumotlarni to‘plash usuli hamda 
boshlang‘ich informasiyaning tarkibiga bog‘liq. Eng oddiy unsur bo‘lmish 
nuqtaning modeli kartografik materiallarni digitalizasiyalash yoki goedezik va 
fotogrammetrik o‘lchamlarni qayta ishlash hisoblari tufayli shakllanadi. 
Ushbu qayta ishlash jarayonida har bir nuqtaning koordinatalari to‘g‘ri 
burchakli koordinatalar sistemasida bajarilgan o‘lcham natijalari (burchak, masofa, 
nisbiy balandlik, shartli koordinatalar, parallakslar) va berilgan ma‘lumotlar 
(koordinatalar, direksion burchaklar) bo‘yicha hisoblanadi. Demak, umumlashgan 
holda nuqtaning modelini (
m
i
) berilgan 
u
d
va o‘lchangan