Oʻzbеkiston rеspublikаsi oliy vа oʻrtа mаxsus tа’lim vаzirligi

ArcScene
dasturidan foydalanish ko‘zda tutilgan. 
3D Analyst
dasturi bilan ishlash uchun uni qo‘shimcha modul sifatida 
tizimga kiirtish kerak bo‘ladi( 
Tools-Extensions-3D Analyst
) va instrumentlar 
paneliga 
3D Analyst( View-Toolbars-3D Analyst) 
shaklida o‘rnatiladi. 
Ko‘rinib turibdiki, ko‘pgina GATlar uchun 
3D 
modellar moslashmagan.Shu 
sababli yer sirti va unda joylashgan uch o‘lchamli obyeketlar modellari alohida 
shakllantirilishi maqsadga muvofiq. 
Xaritalar tuzish uchun qo‘llaniladigan talaygina matematik-kartografik 
modellash usullari ishlab chiqilgan. Ammo keng tarqalgan GAT paketlarning 
ko‘pchiligida murakkab geografik masalalarning fazoviy-analitik vositalari 
to‘plami yetarlicha emas. Faqat ularning ba‘zi birlarida maxsus qo‘shimcha 
modullar kiritilgan ( 
Spatial Analyst, 3D-Analyst-ESRI
) bo‘lib, ular asosiy GAT 
paketlardan ayri holda qo‘llaniladi [24,-b199; 34-b.11; 44b 311.315]. 
3D xaritalar uch o‘lchamli modellashning yaqqol namunasi. Bunday 
xaritalar GAT natijalarini fazoviy-hajmiy shaklda taqdim etishda juda samarali 
hisoblanadi. Xaritaning sifati birinchi navbatda relyefning raqamli modelining 

---

132 
siyraksizlanish darajasiga bog‘liq , chunki uch o‘lchamli modellashni amalga 
oshirish uchun yer relyefi sirtining va undagi ob‘yektlarning modellari yaratiladi. 
Faqat modellashni bu tartibda bajarishda ikkita muhim masalaning yechimini 
topish kerak bo‘ladi: 
1. Ob‘yektlar geometriyasini konstruksiyalash; 
2. Ob‘yektlar teksturasini (tarkibiy qismlarining joylashgan tartibini)
modellashtirish. 
Ushbu masalalarni yechish algoritmi va 3D modellash strategiyasi 30- 
rasmda keltirilgan. 
Joy modelining geometriyasini yer sirti raqamli modeli tuzilgan 
koordinatalar sistemasi belgilab beradi. Mahalliy to‘g‘ri burchakli koordinatalar 
sistemasini tanlash joy va undagi ob‘yektlar modellarini( tasvirlarini ) ustma-ust 
keltirish ( moslashtirish)ni osonlashtiradi. Joy ob‘yektlari ustms-ust joylashtirilgan 
yer sirti modelini kosmik va aerofotosuratlardan tayyorlangan ortofototasvir 
asosida yaratish mumkin. Buning uchun relyefning raqamli modeli tuzilgan sirtga 
ortofototasvir ― kiydirilishi ‖ kerak. Bu jarayon relyefni raqamli modelini joining 
ortofototasviri bilan teksturalash deyiladi [9,20,22,28,32,33]. 
Aero va kosmik suratlarni mahallaiy koordinatalar sistemasiga o‘tkazish 
relyefni 
raqamli 
modeli 
va 
joy 
elektron 
xaritasi 
negizida 
ularni 
ortofototransformatsiyalash jarayonida amalga oshiriladi. Shuningdek, suratdagi 
belgili nuqtalarning