Oʻzbеkiston rеspublikаsi oliy vа oʻrtа mаxsus tа’lim vаzirligi

 
4.3. Nuqtaning yer yuzasida joylashgan o’rnini aniqlash 
Yer yuzasidagi joy modelining eng asosiy unsuri-nuqta hisoblanadi. Shuning 
uchun ham GAT da nuqtaning fazoviy joylashishi to‘g‘risidagi ma‘lumotlar 
aniqligi joyning raqamli modelning o‘xshashlik darajasini belgilab beradi. 
GAT da nuqta X va Y koordinatalari bilan aniqlanadi. Bunda eng muhimi nuqta 
koordinatalari to‘g‘risidagi ma‘lumotlar bevosita joydagi o‘lchash jarayonida 
qullanilgan geodezik asbobning ma‘lumotlarni tashish vositasida avtomatik 
ravishda raqamli informatsiya sifatida qayd qilinishi. 
Zamonaviy topografik tasvirga olish usullaridan taxeometrik tasvirga olish 
yuqori darajada avtomatlashtirilgan. Aynan elektron taxeometrik tasvir olishda 
joyning o‘zida ma‘lumotlar elektron taxeometrning ma‘lumotlarni tarqatish 
vositasida qayd qilinadi. (20-rasm) 

---

81 
 
 
 
 
 
20-rasm.
Funksiyali elektron
 
taxeometrda ma‘lumotlarni qayd etish
 
vositalari. 
Zamonaviy topografiyada nuqtaning yer yuzasida joylashgan o‘rnini 
aniqlashning ko‘pgina usullari ma‘lum, jumladan [23,-b.184]: 
1.
Topografik informatsiyalarni joyning o‘zida to‘plash va qayd qilishning 
yarimavtomatik qurilmalari CPE-3 (Wild Shetsariya, REG) 100, 200 
(―Opton‖ FRG), Geodat 124 (AGA Shvetsiya); 
2.
Tekislikda lazer nurini aylanma bo‘ylab yoyilishiga asoslangan usullar; 
3.
Parametrik uchburchak tamoyiliga asoslangan geodezik o‘lchashlar usuli; 
4.
Lazerli tekisliklar vositasida skanerlash; 
5.
Fotopanoramali tasvirga olish usuli; 
6.
Topografik tasvirga olishning fototopografik usuli. 
GAT da ma‘lumotlarni to‘plash nuqtai nazaridan qo‘yilgan talablarni 
elektron taxeometr va yarimavtomatik xaritalash hamda joyni skanerlash usullari 
qoniqtiradi. 
Oxirgi vaqtlarda taraqqiy etgan davlatlarda GAT uchun fazoviy ma‘lumotlarni 
to‘plash va qayta ishlash uchun elektron taxometrlar, global pozitsion tizimlar 
(GPS) bilan bir qatorda lazerli skanerlar keng qo‘llanilmoqda [27,-b.39,41]. 
Bevosita joyning o‘zida skanerlash jarayonini va keyinchalik o‘lchamli 
ma‘lumotlarni qayta ishlash kompyuter texnologiyalarning sungi yutuqlarini o‘z 
ichiga to‘liq mujassamlashtirdi. Maxsus dasturiy ta‘minotga ega bo‘lgan 
kompyuter va lazerli skaner birgalikda dasturlangan-apparatlar majmuining asosini