Oʻzbеkiston rеspublikаsi oliy vа oʻrtа mаxsus tа’lim vаzirligi

Informatsiya-
amaliy ma‘lumotlar va ular orasidagi munosabatlar 
to‘g‘risidagi bilimlar majmui. 
Informatika–
insoniyat jamiyatning madaniy, siyosiy, ijtimoiy, ilmiy va 
ishlab chiqarish faoliyatida topish, tanlash, saqlash, uzatish, o‘zgartirish va qo‘llash 
qonuniyatlarini o‘rganuvchi fan.U inson tomonidan ishlab chiqarishda va ijtimoiy 
hayotida foydalaniladigan resurs turlaridan biri hisoblanadi. Inson bilimi, 
dunyoqarashi, taxmini va farazi faqatgina informatsiya orqali to‘ldirilishi, yoki 
o‘zgartirilishi mumkin. 

---

40 
Informatsiya uch xil bo‘ladi: qo‘shimcha, (yordamchi), vizual (ko‘zga 
ko‘rinadigan) va aprior (nazariy, tajribada sinalmagan). 
Barcha informattsiya birlamchi va ikkilamchi informatsiyalarga ajratiladi. 
Birlamchi informatsiya bevosita o‘lchash, tasvirga olish va kuzatish natijasida 
olinadi. Masalan, havoning harorati, bosimi, namligi, ifloslanganligi to‘g‘risida 
olingan ma‘lumotlar birlamchi informatsiya bo‘ladi. Qayta matematik ishlab 
chiqilgan informatsiya (suv balansi, isiqlik balansi) ikkilamchi hisoblanadi. 
Informatsiya geodezik yoki kartografik usullarda aniq bir xudud, joy, 
landshaftga tirkalgan (bog‘langan) bo‘lishi kerak. Informatsiya to‘planish usuliga 
qarab nazariy va tajribaviy, nazorat yoki o‘lchash joyiga qarab, joyida o‘lchangan 
yoki hisoblab topilgan, qo‘llanilgan texnik vositaga qarab- asbob vositasida 
o‘lchangan, ko‘rib ko‘zatilgan, tavsifi bo‘yicha, miqdorga va sifatga tegishli 
bo‘ladi [37,-b.9-11]. 
Kuzatish usullarini quyidagicha farqlash qabul qilingan: 
1)
Bevosita (kontakli), ya‘ni, bu holatda tadqiqotchi bevosita kuzatuv va 
o‘lchash ishlarini olib boradi. 
2)
Bilvosita (vositali)- 
masalan maxsus datchiklar yordamida fizik 
ma‘lumotlarni olish. 
3)
Distansion (kontaksiz)- aero, kosmik foto-tasvirlar, pozitsion o‘lchovlar. 
Informatsiyaning keng qamrovligi, aniqligi va ishonchliligi nihoyatda muhim. 
Ba‘zi bir hollarda birlamchi ma‘lumotlar ziddiyatli, ortiqcha bo‘ladi va shu sababli 
noto‘g‘ri xulosa chiqarishga olib keladi. Hosil bo‘lgan ziddiyatlarni yechish va 
tushuntirish murakkab va ko‘p hollarda yechimi yo‘q muammo bo‘lib qolishi 
mumkin. 
Zamonaviy kompyuter texnologiyalarni ba‘zi bir muammolarni yechmini 
topish imkonini yaratdi. Unutmaslik kerakki, bu shunchaki bir vosita. 
Informatsiyadan malakasizlik yoki bilmaslik tufayli foydalanish jiddiy, ba‘zanda 

---

41 
tuzatib bo‘lmaydigan oqibatlarga oib kelishi mumkin. Geografiya fani va uning 
alohida tarmoqlarining asosiy vazifasi mavjud to‘plangan informatsiyani tushunib 
yetib, turli masalalarni yechimini topishda foydalanish. 
Xilma-xil tematik xarita, ma‘lumotnomalar to‘plami va atlaslarni yaratish 
uchun informatsiyani to‘plash, orttirish, tasniflash zarur. Buning uchun zamonaviy 
informatsion tizimlarni tashkil etuvchi barcha kompyuterlar, informatsiyani kiritish 
va chiqarishni ta‘minlovchi zamonaviy avtomatlashtirilgan vositalardan 
foydalanish maqsadga muofiq bo‘ladi.[6.32.35]. 
Raqamli kartografiya, informatikaning usul va vositalarini, kompyuter 
grafikasi, distansion aerokosmik vositalar, global sputlikli (yo‘ldoshli) navigatsiya 
tizimlari-(GPS)ni rivojlanishi zamonaviy geografik ma‘lumotlar tizimlarini 
yaratish imkonini beradi (1- rasm). 
4-
rasm: GAT ni rivojlanishiga sabab bo‘lgan asosiy fan sohalari. 
RK-raqamli kartografiya 
DU-distatsion usullar 
MBBT-ma‘lumotlar ba‘zasini boshqarish tizimi 
KG-kompyuter grafikasi.