Oʻzbеkiston rеspublikаsi oliy vа oʻrtа mаxsus tа’lim vаzirligi

2-rasm. Tog’ jinslarining 3D modeli
. 
Demak, GATni marksheyderiya va konchilik ishlari masalalarini yechishda 
qo‘llashning imkoniyatlari katta va u raqamli konchilik korxonalarini barpo etishda 
dolzarb bo‘lib qolaveradi.
Nazorat savollari
1. Informatika fani GAT uchun qanday vazifani bajaradi? 
2. ―Geoaxborot‖ atamasining ma‘nosini tushuntirib bering? 
3. Geoaxborot tizimlari fanining ob‘yekti, sub‘ekti va predmetiga ta‘rif bering? 
4. GAT yerni o‘rganadigan fanlarning qaysilariga bevosita tayanadi? 
5. GAT ni rivojlanish tarixi bosqichlariga ta‘rif bering?
6. ESK 1, Inc. kompaniyasi, Arc Veew dasturi, Internet tarmogi GATning qaysi 
rivojlanish davrida tashkil topgan? 
7. GAT xududlarning qaysi ustuvor yo‘nalishlarini ta‘minlashda qo‘llaniladi? 
8. Ilm-ma‘rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlanish yili dasturini ijrosida GATning 
o‘rni. 
9. GAT qo‘llanishi mumkin bo‘lgan sohalar ro‘yxatini keltiring. 
10. Konchilik ishi va marksheyderianing qaysi masalalarini GATni qo‘llab echish 
afzal. 

---

22 
II.BOB. AVTOMATIZATSIYALASHTIRILGAN TIZIMLAR ICHIDA
GATNING O’RNI VA MOHIYATI. 
2.1 Loyihalashning avtomatizatsiyalashtirilgan tizimlari (LAT). 
Loyihalash
-
 
Mavjud bo‘lmagan ob‘yektning shakl shamoyilini ma‘lum bir 
talablarga mos ravishda qurush uchun zarur bo‘lgan yozma va rasm ravishda 
yaratish jarayoni [18,-b.16]. 
Loyihani yaratish jarayoni har xil usullarda amalga oshirilishi mumkin. 
Ulardan uchtasini ko‘ramiz. 
1.
Loyihalash 
jarayoni 
faqat 
inson 
ishtirokida 
bajarilsa 
u 
avtomatizatsiyalashmagan loyihalash deyiladi. 
2.
Loyihalash jarayoni ―Inson-EHM‖ hamkorlik rejimida amalga oshirilsa 
bunday loyihalash avtomatiatsiyalashtirilgan bo‘ladi. 
3.
Ob‘yekt va uning faoliyat algoritmini yaratish jarayoni insonning ishtirokisiz 
amalga oshirilsa bunday loyihalash avtomatlashgan deyiladi. 
Bugungu kunda barcha avtomatizatsiyalashtirilgan loyihalash ishlari bir tizimga 
ya‘ni LAT ga keltirilgan. 
LAT- avtomatziyalashtirilgan loyihalashni bajarishda qo‘llaniladigan tashkiliy 
texnikaviy tizim. Bu tizim loyihalashni avtomatlashtirish vositalari majmui 
(LAVM) va tizimidan foydalanuvchi mutaxasislarni o‘z ichiga oladi [18,-b.35].
LAVM- bu avtomatizatsiyalashtirilgan loyihalashni ta‘minlash turlarining 
yig‘indisi. Jumladan, matematik ta‘minot (MT)- bu kerakli shaklda taqdim etish 
uchun zarur bo‘ladigan matematik usullar, matematik modellar va loyihalash 
algoritmlari to‘plami. 
Texnik ta‘minot – bu avtomatizatsiyalashtirilgan loyihalashni bajarish uchun 
mo‘ljallangan o‘zaro bog‘liq bo‘lgan va birgalikda ishlaydigan texnik vositalar 
LATda ma‘lum bir vazifani bajaradi va texnik ta‘minot komponentlari 

---

23 
hisoblanadi. LAT komponenti bu ma‘lum bir vazifani bajaruvchi ta‘minot 
vositasining unsuri. 
Texnik vositalarni tashkil etish va hisoblash qurulmalari texnikaviy 
ma‘lumotlarni uzatish vositalari, o‘lchash asboblari va boshqa qurulmalar tashkil 
etadi. 
Texnik vositalar quyidagi guruhlarga bo‘linadi [7,12,18]: 
-