O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

1.12.
 
KUCHLANISH STABILIZATORLARI 
 
Ma‘lumki, elektr tarmog‗ida kuchlanish qiymati doimo o‗zgarib turadi.
Ba‘zi elektrotexnik qurilmalar tarmoq kuchlanishining qiymati doim bir xil 
bo‗lishini talab qiladi. Zanjirdagi kuchlanish qiymatini bir xilda saqlaydigan 
apparat kuchlanish stabilizatori deyiladi. Odatda o‗rtacha quvvatli qurilmalarda 
turli prinsipda ishlaydigan elektromagnit stabilizatorlar ishlatiladi. Bulardan 
asosiylari quyidagilar: 
1) to‗yingan temir o‗zakli yoki ferromagnitli stabilizator; 
2) kuchlanish yoki toklar rezonansi asosida ishlaydigan, ya‘ni ferrorezonans 
stabilizator. 
I.
To‘yingan temir o‘zakli stabilizatorlar
. Ferromagnit stabilizator uch 
o‗zakli va uch chulg‗amli (maxsus konstruksiyadagi) transformatordan iborat
bo‗ladi, o‗rtadagi sterjenda o‗ramgan chulg‗am (o‗ramlar soni
w
1
) birlamchi
chulg‗am hisoblanadi (1.30-rasm). Bu chulg‗am kuchlanishli tarmoqqa ulanadi. 
O‗ngdagi sterjeni o‗rtadagi o‗zakdan ingichkaroq bo‗lib, unga transformatorning
ikkilamchi chulg‗ami (o‗ramlar soni
w
2
) o‗raladi. Stabilizator ishlaganda bu 
sterjen (ingichka bo‗lgani uchun) to‗la to‗yinadi. Chapdagi sterjeniga 
kompensatsiyalovchi chulg‗am (o‗ram soni
w
k
) o‗raladi. Bu chulg‗am
ikkilamchi chulg‗am bilan ketma-ket ulanadi. Ba‘zida kompensatsiyalovchi 
chulg‗ami o‗radgan sterjen qo‗zg‗aluvchan qilib tayyorlanadi. Asosiy temir o‗zak 
(birlamchi chulg‗am) bilan bu sterjen orasidagi masofa (havo oraliq) ni 
o‗zgartirib, kompensatsiyalovchi chulg‗am o‗ramlarini kesib o‗tuvchi magnit 
oqimi qiymati o‗zgartiriladi. 

---

56 
Tarmoq kuchlanishi o‗zgarganda o‗rtadagi sterjenda magnit oqimi o‗zgaradi, 
lekin o‗ngdagi sterjen to‗yinganligi uchun unda magnit oqimining qiymati deyarli 
o‗zgarmayli. Shuning uchun ham tarmoq kuchlanishi o‗zgarganda ikkilamchi
chulg‗am kuchlanishi deyarli o‗zgarmaydi (1.30-rasm, b, 1-egri chiziq).