Aniqlik sinfi
0,5
1
3
Kuchlanish U
1
(0,8
1,2) % bo‗lganda
maksimal nisbiy xatolik
Burchak xatolik, min
±0,5
±20
±1,0
±40
±3,0
Normalashtirilmagan
%;
100
/
1
1
2
U
U
k
U
и
31
1.13-rasm.
Kuchlanish trasformatorining
vektor diagrammasi
Tokni o‘lchash sxemalari uchun transformatorlar
Bunday transformatorlar katta qiymatli toklarni oddiy ampermetr bilan
o‗lchash uchun hamda vattmetr, energiya hisoblagich (schetchik) va
fazometrlarning tok chulg‗amlarini ulashda ishlatiladi. Shu sababdanularni «tok
transformatorlari» deyiladi. Tok transformatorining birlamchi chulg‗ami kesim
yuzasi nisbatan katta bo‗lgan o‗tkazgichdan yasalib, tarmoqqa ketma-ket ulanadi
(1.14-rasm). Chulg‗amlardagi o‗ramlar shunday tanlanadiki, bunda birlamchi
chulg‗amning toki nominalga teng bo‗lganda, ikkilamchi zanjirdagi tok 5 A
bo‗ladigan qilib bajariladi.
Tok transformatorlarining ish rejimi qisqa tutashuv rejimiga yaqin bo‗ladi va
ular uchun toklar tenglamasi quyidagicha yoziladi:
I
1
– I
2
– (w
2
w
1
)I
2
I
2
k .
(1.7)
Demak, ikkilamchitokI
2
va transformatsiyalash koeffitsiyenti kma‘lum
bo‗lganda birlamchi tok I
1
ni aniqlash mumkin ekan.
Toktransformatorlarini 5 ta aniqlik klassiga bo‗ladilar:
Statsionar (ko‗chmaydigan) turlari – 0,2; 0,5; 1; 3 va 10, laboratoriya tok
transformatorlari esa – 0,01; 0,02; 0,05; 0,1 va 0,2. Bu keltirilgan raqamlar
tokning nominal qiymatidagi tok xatoligidir.
32
Toktransformatorlarining tan narxi izolyatsiya hisobiga taxminan nominal
kuchlanishining kvadratiga bog‗liq holda oshib boradi. Shu sababli nominal
kuchlanish U ≥ 220 kV bo‗lganda tok transformatori kaskad sxemasi bo‗yicha,
ya‘ni ikki pog‗onali qilib bajariladi (1.14, d-rasm). Bu rasmda ko‗rsatilgan kaskadli
tok transformatorining har bitta pog‗onasini kuchlanishi 250/3 kV bo‗lgan tok
transformatori tashkil etadi.
Birinchi pog‗onadagi ikkilamchi chulg‗am ikkinchi pog‗onaning birlamchi
chulg‗amini tok bilan ta‘minlaydi. Yuqori kuchlanishda ikki pog‗onali tok
transformatorining bir pog‗onaliga nisbatan tannarxining taxminan 2 marta kamligi
uning afzalligibo‗lsa, kaskad sxemada chulg‗amlar qarshiliklarining oshishi tufayli
tok transformatori xatoligining ko‗payishi esa uning kamchiligi hisoblanadi. Tok
transformatorini tarmoqqa ulashda uning qoplamasi (kojuxi) va ikkilamchi
chulg‗amining chiqish uchlaridan biri yerga ulanadi.
Xaqiqatda
I
0
≈I
bo‗lgan xolda salt ishlash toki borligi uchun ko‗rib
chiqilayotgan transformatorda
I
1
≠I
2
va ushbu toklarning vektorlari orasida 180° dan
farq qiluvchi ma‘lum bir burchak mavjud (1.14, b-rasm). Bu esa tok
bo‗yichanisbiy xatolikni hamda
̇
va -
̇
vektorlari orasidagi γ
i
burchak xatoligini
byjudga keltiradi.
[( ̇
̇
) ̇
]
γ
i
xatoligi yaxshi xisoblanadi, agarda
̇
vektori
̇
vektoridan oldin kelsa.
Tok transformatori normal ishlash jarayonida, uning ikkilamchi chulg‗ami
uzib qo‗yilmasligi kerak, mabodo, uzib qo‗yilsa ikkilamchi chulg‗am toki
I
2
=0
bo‗lib, birlamchi chulg‗am toki
I
1
esa o‗zining ilgarigi katta qiymatini o‗zgartirmay
uning hosil qilgan magnit oqimi ikkilamchi chulg‗amda katta EYK hosil qiladi.
Bu esa magnit isroflarining oshib ketishiga va natijada, tok transformatorining
me‘yoridan ortiq qizib ketishiga olib keladi.
33
Do'stlaringiz bilan baham: |