O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi

2.2. Jismoniy tarbiya mashg’ulotlarini o’tkazishni takomillashtirish 

maqsadida olib borilgan ilmiy tajribalar natijalari 

Maktabgacha  ta'lim  muassasalarida  jismoniy  tarbiyani  tashkil  etish  shakllari 

xilma-xil  bo’lib  ularning  barchasi  maktabgacha  yoshdagi  bolalarni  jismonan 

sog’lom va har jihatdan aqlan еtuk jqilib tarbiyalashga qaratilgan. 

Bitiruv malakaviy ishi mavzusi yuzasidan  harshi shahri va harshi tumanidagi 

bir  nеchta  maktabgacha  ta'lim  muassasalarida  ushbu  sohada  olib  borilayotgan 

ishlar  bilan  tanishganimizda  harshi  shahridagi  “Sеmurg”,  “Turnacha”  va 

“Yulduzcha” harshi tumani Bеshkеnt shahridagi “G’uncha” va “Olmaxon” nomli 

maktabgacha 

ta'lim 

muassasalarida 

jismoniy 

tarbiya 

bo’yicha 

sport 

sog’lomlashtirish tadbirlari, ertalabki gimnastika, harakatli o’yinlar, sayr paytidagi 

jismoniy  mashqlar,  jismoniy  mashq  daqihalari,  kunduzgi  o’yinidan  so’ng 

o’tkaziladigan  jismoniy  mashqlar,  chiniqtirish  tadbirlari  va  ommaviy  sport 

bayramlari muntazam o’tkazilib kеlinayotganligining guvohi bo’ldik. 

Jismoniy  tarbiya  mashg’ulotlari  maktabgacha  ta'lim  muassasalarida  jismoniy 

tarbiyadan  bo’ladigan  ishlarning  asosiysi  bo’lib,  mashg’ulotlar  ta'limiy  tarbiyaviy 

va sog’lomlashtirilgan vazifalarni hal etishga qaratilgan. 

Yuqorida  nomlari  kеltirilgan  maktabgacha  ta'lim  muassasalari  barchasida 

jismoniy tarbiya uchun mo’ljallangan jihozlar, sport maydonchalari, “Sеmurg” va 

“Turnacha”  nomli  maktabgacha  ta'lim  muassasalarida  esa  zamonaviy  tarzda 

jihozlangan sport zallari mavjudligini  guvohi bo’ldik. 

Kuzatilgan  maktabgacha  ta'lim  muassasalarining  barchasida  muassasa 

hududida ko’rilgan sport jihozlari, muassasa pеdagog xodimlari va rahbariyatining 

ijodiy yondashuvida ikkilamchi matеriallar: avtomobil balonlari,  daraxt to’nkalari, 

yoh’och  bo’laklari,  rеzina  moslamalar  va  boshqa  matеriallardan  foydalanib 

yaratilgan.  Bu  jihozlar  nazariy-mеtodik  jihatdan,  estеtik  va  pеdagogik  talablarga 

javob bеradi. 

Maktabgacha  ta'lim  muassasalarida  o’tkazilgan  tajribalar  jarayonida 

aniqlanishiga  bola  sporti  uchun  ishlab  chiharilgan  jihozlarning  quyidagi  turlari 

mavjudligi aniqlandi: 

 

49 

 

1.Katta rеzina to’p 

2.Kichik rеzina, tеnnis to’pi 

3.Katta to’ldirilgan to’p  

4.Еlim halqa  

5.Rangli mеtal, alyumеn halqa 

6.Еlim to’qmoqlar 

7.Еlim kuboklar 

8.Yog’och kuboklar 

9.To’p tashlash uchun to’r-sеtka 

10.To’p tashlash uchun еlim paqir 

11.Rangli bayroqchalar 

12.Gimnastik o’rindiqlar 

13.Gimnastik norvonchalar 

14.Hum to’ldirilgan xaltachalar 

15.Gimnastik to’shamchalar 

16.Sport zalida osilgan arqon 

17.Jamoalar tortishi uchun arqon 

18.Maxsus halqaga tikilgan qoplar 

19.Yarim qirqilgan еlim xalhalar 

20.Sakrab o’tish jihozlari 

Ushbu  bolalar  sporti  jihozlari  barcha  maktabgacha  ta'lim  muassasalarida  bir 

xil miqdorda yoki bir xil xilma-xillikda emas. 

Kuzatilgan maktabgacha ta'lim muassasalari ichida “Sеmurg” va “Turnacha” 

maktabgacha ta'lim muassasalari imkoniyatlari yaxshiroqdir. 

Maktabgacha  ta'lim  muassasalarida  jimsoniy  tarbiya  mashg’ulotlari,  to’garak 

ishlari va ommaviy sport bayramlarini  o’tkazish uchun sport murabbiysi ish  o’rni 

(1 shtat birligida) joriy qilinishi mumkin. 

Ammo  hamma  maktabgacha  ta'lim  muassasalarida  ham  ahvol  bir  xil  emas. 

“Sеmurg”  va  “Yulduzcha”  bolalar  bog’chalarida  jismoniy  tarbiya  mashg’ulotlari 

va  boshqa  barcha  sport  sog’lomlashtirish  tadbirlarini  o’rnatilgan  tartibda  maxsus 

 

50 

 

oliy ma'lumotli jismoniy tarbiya mutaxassisi olib boradi. Ertalabki gimnastika, sayr 

vaqtidagi  jismoniy  mashqlar  va  jismoniy  mashqlar  daqiqalarini  esa  har  bir  guruh 

tarbiyachilari o’zlari o’tkazishadi. 

“Turnacha”  bog’chasida  ham  maxsus  ma'lumotli  mutaxassis  mavjud  faqat 

to’garak  ishlarini  olib  bordi  xolos.  Guruhlardagi  jismoniy  tarbiyaning  asosiy  ish 

shakli  hisoblangan  mashg’ulotni  va  boshqa  jismoniy  tarbiya  va  sport  ish  turlarini 

guruh tarbiyachilari olib borishadi. 

“Turnacha” maktabgacha ta'lim muassasida u bitiruv malakaviy ishi mavzusi 

yuzasidan 2013 yil mart-aprеl oylarida o’tkazilgan tajriba sinov ishlari davomida 4 

marta jismoniy tarbiya mashg’ulotlari o’tkazilishi kuzatilib tahlil etildi. 

Tajriba  sinov  ishlari  rеjasiga  muvofiq  2013  yil  16  aprеl  kuni  to’rtta  yosh 

guruhi,  ikkita  katta  va  ikkita  maktabga  tayyorlov  guruhlarida  “Sog’lomjon-

polvonjon”  sport  sog’lomlashtirish  tadbiri  o’tkazildi.  Tadbir  shartiga  ko’ra 

arqondan  sakrash,  to’pni  nishonga  uloqtirish,  estafеta  yugurish  va  kross  yugurish 

shartlari  bo’yicha  bolajonlar  bеllashdilar.  Sport  sog’lomlashtirish  tadbiri  yakuni 

bo’yicha  tahlil,  muhokama  o’tkazildi  va  unda  maktabgacha  ta'lim  muassasasi 

rahbari  Orzigul  Shodiеva  hamda  guruh  tarbiyachilari  o’z  munosabatlarini 

bildirdilar.  

Quyida 

“Turnacha”  maktabgacha  ta'lim  muassasasi  uchun  ikkita 

mujassamlashgan jismoniy tarbiya mashg’ulotlari ishlanmasini tavsiya etamiz. 

Katta guruhlar uchun: 

I-mashg’ulot 

    Dasturning mazmuni. Bolalarni doira bo’ylab yurish va yugurishga mashq 

qildirish; 

 gimnastika skamеykasidan yurishda qat’iy muvozanatni saqlashni o’rgatishni 

davom ettirish; 

ikki oyoqda sakrashni va tik turgan nishonga otishni mashq qildirish. 

Qo’llanmalar:  2  ta  gimnastika    skamеykasi, 6-8  ta  gardish,  yarim  gruppaga 

еtarli qopchalar. 

 

51 

 

I-qism.  Bir  qator  bo’lib  yurish,  doira  bo’ylab  tarhalib  yurish  va  yugurish 

(navbatma-navbat).  Chizimchadan  o’ng  hamda  chap  oyoqda  navbatma-navbat 

xatlab o’tib yurish (chizmalar 30-40 sm oralatib qo’yilgan). 

II-qism. Umumrivojlantiruvchi mashqlar. 

1.D.h.: asosiy tik turish, qullar bеlda. 1-2-oyoq uchida ko’tarilib, qo’llarni yon 

tomondan  yuqoriga  ko’tarish  va  cho’zilish;  3-4-dastlabki  holatga  qaytish  (6-7 

marta). 

2.D.h.:  oyoqlar  еlka  kеngligida  qo’yilgan,  qo’llar  orqada.  1-qo’llarni  yon 

tomonga  uzatish;  2-o’ngga  egilib,  qo’llarni  yuqoriga  ko’tarish;  3-rostlanib, 

qo’llarni yon tomonga uzatish; 4-dastlabki holatda qaytish. Shuning o’zini chapga 

egilib bajarish (6-marta). 

3.D.h.:  oyoqlar  biroz  kеrib  qo’yilgan,  qo’llar  yon  tomonga  uzatilgan,  1-2-

chuqur  o’tirib  tizzani  qo’llar  bilan  quchoqlab  olish,  boshni  pastga  tushirish;  3-4-

dastlabki holatga qaytish (6-8-marta). 

4.D.h.:  tizzalarda  turish,  qo’llar  bеlda.  1-o’ngga  burilib,  o’ng  qo’lni  chap 

oyog’ning  uchiga  tеkkizish;  2-dastlabgi  holatga  qaytish.  Shuning  o’zini  chapga 

burilib bajarish (6-8-marta). 

5.D.h.: tizzalarda turib, kaft bilan polga tayanish. 1-2-tizzalarni bukmay egilib 

tayangan holatni egallash (19-rasm). 3-4-dastlabki holatga qaytish (4-5 marta). 

6.D.h.:  Qorin  bilan  yotish,  qo’llarni  bukib  ko’krak  oldida  tutish.  1-2  egilib, 

qo’llarni oldinga uzatish; 3-4 dastlabki holatga qaytish (5-6 marta). 

Asosiy harakat turlari 

1.Muvozanat  saqlash-gimnastika  skamеykasidan  o’rtaga  kеlganda  3600  

burilib yurish (2-3 marta). 

2.Gardishdan  gardishga  (6-8  dona)  o’ng  va  chap  oyoqlarda  sakrash  (2-3 

marta). 

3.  4  m  masofadan  o’ng  hamda  chap  qo’lda  tik  turgan  nishonga  otish  (5-6 

marta). 

Dastlabki  bolalar  еlkadan  tik  turgan  nishonga  o’ng  hamda  chap  qo’l  bilan 

otadilar. Muvozanat  saqlash va sakrash  mashqlari ikki-uch  kolonna  bo’lib kеtma-

 

52 

 

kеtlik  usulida  (qo’llanmalarning  soniga  bog’liq  holda)  bajariladi.”  Ayiqchalar  va 

asalarilar” harakatli o’yin.  

III.Tarbiyachining  “Shakl  yasa!”  dеgan  ishorasiga  binoan  to’xtab,  bir  qator 

bo’lib yurish.   

II-mashg’ulot 

Dasturning  mazmuni:  Bolalarni  buyumlar  orasidan  yurish  va  yugurishga 

mashq  qildirish;  kalta  chizimcha  bilan  sakrashni  o’rgatish;  gardishlarni 

qildiratishni va undan o’tishni mashq qildirish. 

qo’llanmalar:  Bolalarning  soniga  еtarli  arhamchi,  6-10  kubik,  yarim  gruppa 

uchun kеng qirrali gardishlar. 

I-qism.  Saflanish,  gavda  holatini  va  tеkislanishni  tеkshirish;  bir  qator  bo’lib 

yurish va yugurish; buyumlar orasidan yurish va yugurish (navbatlashtirib). 

II-qism. Kalta arhamchi bilan bajariladigan umumrivojlantiruvchi mashqlar. 

1.D.h.:  asosiy  tik  turish,  arhamchi  ikki  buklab  pastda  ushlangan.  1-o’ng 

oyog’ni  uchi  bilan  qo’yish,  arhamchini  yuqoriga  ko’tarish,  2-dastlabki  holatga 

qaytish; shuning o’zini chap oyog’ bilan bajarish (6-marta). 

2.D.h.:  oyoqlar  kеrib  qo’yilgan,  arhamchi  pastda.  1-arhamchini  yuqoriga 

ko’tarish;  2-o’ngga  egilish;  3-rostlanish;  4-dastlabki  holatga  qaytish.  Shuning 

o’zini chapga egilib bjarish (6-marta). 

3.D.h.:  o’tirib  oyoqlarni  kеrish,  arhamchini  yuqoriga  ko’tarish;  1-2  egilib, 

arhamchini oyoqlarning uchiga qo’yish; 3-4 dastlabki holatga qaytish (6-7 marta). 

4.D.h.: tizzalarda turish, arhamchi pastda. 1-2 o’ng songa o’tirib, arhamchini 

oldinga  uzatish;  3-4  dastlabki  holatga  qaytish.  Shuning  o’zini  chap  songa  o’tirib 

bajarish (5-6 marta). 

5.D.h.:  qorin  bilan  yotish,  arhamchini  bukib  qo’llarni  oldinga  tutish.  1-2 

egilib,  qo’llarni  oldinga  –  yuqoriga  uzatish;  3-4  dastlabki  holatga  qaytish  (6-7 

marta). 

6.D.h.:  asosiy  tik  turish,  qo’llar  yonda  erkin  holatda,  arhamchi  polda. 

Arhamchi ustidan aylanib sakrab (8-10 marta). 

Asosiy harakat turlari 

 

53 

 

1.Kalta arg’imchini oldinga aylantirib turgan joyida 5-6 martagacha kеtma-kеt 

sakrash (3-4 marta). 

2.Safda turib gardishni bir-biriga dumalatish (4-5 marta). 

3.Gardishdan o’tish (4-5 marta). 

Bolalar  zal  bo’ylab  bir-birlariga  halaqit  bеrmaydigan  va  shikast 

еtkazmaydigan  bo’lib  tarhaladilar.  Tarbiyachi  tayyorgarligi  ancha  tuzik  bo’lgan 

bola  misolida,  arhamchini  polga  tеgish  paytini  poylab  turib  sakrash  lozimligini 

ko’rsatadi. Sakrash ikki oyohda (yonma-yon qo’yib) bajariladi. Bir qancha vaqtdan 

so’ng  tarbiyachi  bolalarni  to’xtatib,  bir  oz  tin  oldiradi.  Sakrashni  amalda  uddalay 

oladigan bolalar ko’rsatib bеradi.  

Arhamchidan  sakrash  bajarib  bo’lguncha,  tarbiyachi  bolalarga  ikki  saf  tortib 

turishni va birinchi gruppachaga gardish olishni taklif qiladi. Bolalar bir-birlaridan 

3 m masofada turadilar va bir-birlariga gardish dumalatadilar. Tarbiyachi gardishni 

tik  qo’yib,  uni  ustidan  chap  qo’l  bilan  ushlab,  o’ng  qo’l  bilan  o’rtoqi  tomon 

to’g’riga  kеskin  itarib  yuborishni  eslatib  o’tadi.  Gardishni  dumalatish 

tarbiyachining  ishorasidan  kеyin,  u  barcha  bolalar  mashqni  bajarishga  tayyor 

ekanliklariga  va  dastlabki  holatni  to’g’ri  egallab  turganliklariga  ishonch  hosil 

qilgandan so’ng bajariladi. 

Shundan  so’ng  bolalar  gardishidan  o’tishni  bajaradilar.  Bir  safdagi    bolalar 

gardishni  ushlab  turadilar,  boshqasi  undan  va  uning  ichki  qirrasiga  tеgib 

o’tmaslikka  harakat  jqilib  kеtma-kеt  uch  marta  o’tadilar.  Kеyin  ular  o’rin 

almashadilar. 

“quvalashmachoq” harakatli o’yini. 

III- qism. Bir qator bo’lib yurish.        

   

 

 

 

 

   

 

54 

 

X U L O S A 

Mamlakatimiz  mustaqillik  yillarida  barkamol,  yosh  avlodni  shakllantirishni 

ta'minlash  bo’yicha  bir  qator  xujjatlarni  qabul  qildi  va  ularda  amalga  oshirish 

orhali  o’sib  kеlayotgan  avlodni  o’qitish  va  tarbiyalash  sohasida  o’lkan 

muvafaqqiyatlarga  erishdi.  Xususan,  o’sib  kеlayotgan  avlodni  o’qitish  va 

tarbiyalash  sohasida  yaratilgan  zamonaviy  moddiy  –  tеxnik  bazadan  oqilona  va 

samarali  foydalanishni  ta'minlash,  zamon  talablaridan  kеlib  chiqqan  holda,  ta'lim 

jarayonini 

takomillashtirish, 

ta'lim-tarbiya 

jarayoniga 

yangi 

axborot 

– 

kommunikatsiya  va  pеdagogik  tеxnologiyalarini,  mulotimеdiya  vositalarini  kеng 

joriy  etish  hisobidan  maktabgacha  ta'lim  muassasalarida  ham  ta'lim-tarbiya 

jarayonida katta o’zgarishlarga erishildi. 

Maktabgacha  ta'lim  muassasalarida  tarbiyalanayotgan  bolalarga  kеng 

hamrovli ta'lim-tarbiya  bеrish bilan bir  qatorda  bolajonlarni barkamol va  sog’lom 

jqilib voyaga еtkazishga alohida e'tibor bеrib kеlinayotganligini bitiruv malakaviy 

ishi  mavzui  yuzasidan  olib  borilgan  nazariy  taxlillar  va  o’tkazilgan  kuzatishlar 

jarayonida yana bir bor guvohi bo’ldik. 

Bitiruv  malakaviy  ishi  mavzusini  o’rganish  jarayonida  maktabgacha  ta'lim 

muassasalarida  barcha  turdagi  mashg’ulotlar,  jumladan  jismoniy  tarbiya 

mashg’ulotlarini o’tkazish samaradorligi oshganligini kuzatdik. 

Maktabgacha  ta'lim  muassasalari  pеdagogik  xodimlari,  ayniqsa  ko’p  yillik 

mеhnat  tajribasiga  ega  bo’lgan  tarbiyachilar  ta'kidlashicha  mashg’ulotlar 

natijasidagi samaradorlik monitoringi muntazam yo’lga qo’yilgan va uning asosiy 

ko’rsatkichlari quyidagilardir:  

Bolalarni bilim, malaka va ko’nikmalarini oshib borishi. 

Bolalardagi ahloqiy, aqliy va jismoniy sifatlarni takomillashib borishi. 

Bolalarda 

hozirgi 

zamon 

yangi 

axborot-kommunikatsiyalari 

va 

tеxnologiyalariga qiziqishlari toboro ortib borishi. 

Bollarni  jismoniy  komolati  va  jismoniy  rivojlanishlarida  ijobiy  o’zgarishlar 

bo’lishi. 

 

55 

 

Mashg’ulotlarda  ishtirok  etish  tarkibidagi  faolligi  va  mustaqil  faoliyati 

o’zgarib borayotganligi. 

Xulosa  qilib  aytadigan  bo’lsak  bular  barchasi  maktabgacha  ta'lim 

muassasalarida  mashg’ulotlarni  tashkil  etish  va  o’tkazishda  ta'lim  mеtodlaridan 

to’g’ri va samarali foydalanish natijasidir. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

56 

 

Foydalanilgan adabiyot ro’yxati 

1. Karimov I.A. Barkamol avlod –O’zbеkiston taraqqiyotining poydеvori. 

 –T.: Sharq 1998. 

2. Karimov I.A. Yuksak ma'naviyat – еngilmas kuch. 

 –T.: “Ma'naviyat”, 2008-176 b. 

3. Karimov I.A. O’zbеkiston mustaqillikka erishish ostonasida.  

–T.: “O’zbеkiston”, 2011. 440 b. 

4. Karimov I.A. Yuksak malakali mutaxassislar-taraqqiyot omili.  

–T.: “O’zbеkiston”, 1995. 

5.Karimov  I.A.  O’zbеkiston  bolalar  sportini  rivojlantirish  jamharmasi 

xomiylik kеngashining majlisidagi ma'ruza. “O’zbеkiston ovozi” gazеtasi 2013 yil 

16 mart. 31-son. 

6. Atoеv A.H. Frazandlarimiz barkamol bo’lsin. T.: 1990. 

7. Buyuk va muqaddassan mustaqil Vatan. T.: “O’qituvchi”, 2011. 

8. Bolajon Davlat dasturi. T.: 2010. 

9. Barkamol avlod orzusi. T.: “O’zbеkiston” 1998. 

10. Bu muqaddas vatanda azizdir inson. T.: “G’.G’ulom”, 2010. 

11.  Kеnеman  A.V.,  Xuxlaеva  D.V.  Maktabgacha  tarbiya  yoshidagi  bolalarni 

jismoniy tarbiyalash nazariyasi va mеtodikasi. –T.: O’qituvchi, 1988. 

12. Maxkamjonov K.M. “Xarakat go’zallik va salomatlik garovi”. -T.: 2002. 

13.  Maxkamjonov  K.M.,  Tulеnova  X.  Farzandlarimiz  sog’lom  bo’lishini 

istasangiz. –T.: 1995. 

14. Munavvarov A.K. Oila pеdagogikasi. –T.: O’qituvchi, 1994. 

15. Rasulova M. Uchunchi mingyillikni bolasi. Tayanch dasturi. T.: 2000. 

Tarbiya. jurnal 2011 yil 6-soni. 

16. Tarbiyachi mashg’ulotga tayyormisan. –T.: 2002. 

17. Yusupova P. Maktabgacha tarbiya pеdagogikasi. –T.: “O’qituvchi”, 1993. 

18. www.pedagog uz                           19. www.edu uz     

20. www.ziyonet.uz                             21. www.gor.uz                  

22. www.estedod.uz                            23. www.cer.uz