O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta’lim vazirligi

J IN S IY B E Z L A R N IN G E N D O K R IN Q IS M L A R I
Erkaklar urug'i bezi
(moyak) dagi urug' ishlab chiqaradigan kanal­
chalar oralig'ida joylashgan alohida hujayralarda testosteron va androste- 
ron gormoni (androgenlar) ishlab chiqaradigan hujayralar bo'ladi. 
Testosteron gormoni erkaklarda ikkilamchi jinsiy belgilaming paydo bo'lishi 
(soqol-mo'ylov o'sishi, muskullaming rivojlanishi)ni ta’minlaydi va ular­
ning erkaklarga xos qiyofaga kirishiga yordam beradi. Agar urug'donlar 
olib tashlansa (bichilsa), yuqorida keltirilgan erkaklik belgilari o'zgarib, 
soqol-mo'ylov o'smaydi. O'sgan bo'lsa tushib ketadi. Ovoz zaiflashib, 
ayol organizmiga o'xshab qoladi. Gormonlar jinsiy a’zolaming, ikkilamchi 
jinsiy belgilaming rivojlanishini ta’minlaydi. Gormon yetishmasa, yuqorida 
ko'rsatilgan xususiyatlar yaxshi rivojlanmaydi. Bu vaqtda androgenlar 
berilsa, jinsiy a’zolar va ikkilamchi jinsiy belgilar takomil etadi.
Androgenlar spermatozoidlarning normal yetilishini ta’minlaydi. Aks 
holda yetilgan va harakatchan spermatozoidlar rivojlanmaydi.
Androgenlar to'qimalarda, ayniqsa muskullarda oqsil hosil bo'lishini 
ta’minlaydi, organizmda yog'ni kamaytiradi, markaziy nerv sistemasiga
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ta’sir etadi, tormozlanish jarayonini normal holda saqlaydi. Bezdan ajralgan 
ikkinchi gormon prostata bezining rivojlanishini tartibga soladi.
Ayollarda esa tuxumdondagi follikulalarda turli gormonlar ishlanadi 
va follikulin deb ataladi. Follikulin jinsiy a’zolarning normal rivojlanishini, 
ikkilamchi jinsiy belgilar hosil bo'lishini va nerv sistemasi qo'zg'alishini 
ta’minlaydi.
M a’lumki, tuxumdonda yetilgan tuxum tuxumdon pardasini yorib 
tashqariga chiqadi va bachadon naychasining kipriklari yordamida naycha- 
ning ichiga o'tadi (tuxumdon anatomiyasiga qaralsin). Tuxumdon pardasining 
yirtilgan joyida chandiq—sariq tana paydo bo'ladi. U ikki xil: biri chin 
(haqiqiy) sariq tana deyilsa, ikkinchisi soxta tana bo'ladi. Chin sariq tana 
tuxum otalanib, homiladorlik boshlangan paytda tuxumdon pardasining 
yirtilgan joyida paydo bo'lib, otalangan tuxumning bachadon shilliq pardasiga 
cho'kib, ushlanishiga imkoniyat tug'diradi, bachadon muskul qavatining 
qisqarishiga qarshilik qiladi, sut bezlarining o'sishini ta’minlaydi. Aksincha, 
yetilib chiqqan tuxum otalanmasa, paydo bo'lgan soxta sariq tana shimilib, 
progesteron gormonini ajratadi. Bu gormon navbatdagi follikulaning 
rivojlanishiga ta’sir etadi. Bulardan tashqari, bo'rtgan bachadon shilliq 
qavati ko'chib, qon tomirlar shikastlanadi (ayollar hayz ko'radi).
Chin sariq tana butun homiladorlik davrida (9 oygacha) saqlanadi va 
undan chiqqan gormon homilaning normal rivojlanishini ta’minlab, yangi 
tuxum hujayra yetilishini to'xtatadi va sut bezlarini rivojlantiradi. 
Homiladorlik vaqtida chin sariq tana olib tashlansa, homila takomili to'xtay- 
di. Soxta sariq tanada ishlangan gormon esa yangi tuxum hujayraning 
yetilishiga ta’sir etadi.