O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

Rasm (ko‘rinish)
Ish bajarishda quyiladigan talablar
I-ish o‘rni: Qismlarga ajratish
Orqa ko‘prikni stendga o‘rnatish.	Stend		Stendning turg‘un holatiga e’tibor bering.
Asosiy uzatma va differensialni yig‘ma holatda orqa ko‘prikdan ajratib olish.	Kalitlar to‘plami	1-kalit;	Moyi to‘kilgan bo‘lishi kerak.
Rostlovchi vtulka shaybasi va boltini yechish.	Kalitlar to‘plami	1-rostlovchi vtulka; 2-stopor shaybasi; 3-bolt; 4-nazorat belgisi;	Korpus mustahkam o‘rnatilsin.
Asosiy uzatmaning yetaklanuvchi shesternya qopqog‘ini bo‘shatib, shesternyani chiqarib olish.	Kalitlar to‘plami, bolg‘a, zubilo.	1-kalit; 2-belgi.	O‘ng va chap yarim podshipniklar qopqog‘i belgilab qo‘yilsin va ular yig‘ish jarayonida almashtirilmasin.
Asosiy uzatmaning yetakchi vali gaykasini ajratib olish.	Maxsus asbob va moslama	1-maxsus moslama.	Korpus iskanjasiga mustahkam o‘rnatilsin.
Asosiy uzatmaning yetakchi valini rostlovchi vtulka podshipnigi bilan qutidan yechish.	Bolg‘a	1-yetakchi val; 2-rostlovchi shaybalar; 3-vtulka; 4-podshipnik.	Korpusni inkanjaga yetarli kuch bilan siqilganiga e’tibor bering.
Podshipnikni valdan ajratish.	Moslama.	1-moslama; 2-podshipnik.	Moslama to‘g‘ri o‘rnatilsin.
Asosiy uzatmaning yetakchi vali old podshipnigini zichlagich bilan birga korpusdan chiqarib olish.	Bolg‘a, latun tayoqcha	1-podshipnik; 2-salnik; 3-latunli tayoqcha; 4-bolg‘a.	Aylana bo‘yicha bir tekis urib chiqarilsin.
Asosiy uzatma yetakchi vali orqa podshipnigini korpusdan yechish.	Bolg‘a, latun tayoqcha		Aylana bo‘yicha bir tekis urib chiqarilsin.
Differensial qutisining o‘ng va chap podshipniklarini yechib olish.	Moslama	1-moslama; podshipnik;	Moslama to‘g‘ri o‘rnatilsin.
Yetaklanuvchi shesternyadan differensial qutisini yechish.	Kalitlar to‘plami	1-kalit; 2-bolt.	Yetaklanuvchi shesternya tishlarini shikastlanishdan saqlang.
Satellitlar barmog‘ini ushlab turuvchi shtiftni yechish.	Moslama	1-moslama; 2-yarim o‘q shesternyasi; 3-diffirensial qutisi; 4-barmoq.
Satellitlar barmog‘ini differensial qutisidan chiqarib olish.	Qo‘lda		Barmoq oson chiqmasa yengil urib chiqarilsin. Barmoq almashtiriladi.
Yarim o‘q shesternyalari shaybalari bilan, satellitlarni rostlash qistirmalari bilan chiqarib olish.	Qo‘lda	1-satellit qistirmalari; 2-rostlash shaybalari; 3-yarim o‘q shesternyalari shaybalari; 4-yarim o‘q shesternyalari;	Shesternya shaybalari bilan satellit shaybalarini aralashtirib yubormang.
II-ish o‘rni: Qismlarni yig‘ish
Satellitlarni rostlovchi qistirmalar va yarim o‘q shesternyalarini shaybalari bilan differensial qutisiga o‘rnatish.	Rostlash qistirmalari, shaybalar, moy.	1-satellit qistirmalari; 2-rostlash shaybalari; 3-yarim o‘q shesternyalari shaybalari; 4-yarim o‘q shesternyalari;	Rostlash qistirmalari, shaybalar transmission moy bilan moylansin. Shesternya va shaybalar birgalikda qo‘yilsin.
Satellitlar barmog‘ini o‘rnatish.	Bolg‘a		Faqat yangi barmoq qo‘yilsin.
Satellitlar barmog‘ini ushlab turuvchi shtiftni o‘rnatish.	Maxsus moslama.	1-moslama; 2-yarim o‘q shesternyasi; 3-differensial qutisi; 4-barmoq.	Shtift barmoqdagi teshik bilan mos kelsin.
Yetaklanuvchi shesternyaga differensial qutisini o‘rnatish.	Kalitlar to‘plami		Rezbali birikmalar yelimi surkalib, 8-9 kg.m.moment bilan mahkamlansin.
Differensial qutisiga o‘ng va chap podshipniklarini presslash.	Moslama	1-podshipnik; 2-moslama.	Podshipniklar o‘tiradigan yuzalarga transmission moy surtilsin.
Asosiy uzatma yetakchi vali orqa podshipnigini qutiga presslash.	Moslama	1-podshipnik; 2-moslama.	Podshipnikning aylana bo‘yicha bir tekis yo‘nalishi ta’minlansin.
Asosiy uzatma yetakchi valining old podshipnigi va zichlagichni qutiga o‘rnatish.	Moslama	1-moslama; 2-podshipnik.	Avval podshipnik, so‘ngra zichlagich, presslansin.
Podshipnikni valga presslash.	Moslama	1-moslama; 2-podshipnik.	Shesternya tishlariga ziyon yetmasin.
Asosiy uzatma yetakchi valini qutiga o‘rnatish.	Moslama	1-moslama.	Yetakchi val o‘tiradigan sirtga yupqa moy surtilsin.
Asosiy uzatma yetakchi valining gaykasini qotirish.	Kalitlar to‘plami	1-kalit; 2-belgi.	Gayka 15-30 kg.m. moment bilan mahkamlansin.
Asosiy uzatma yetaklanuvchi shesternyasini o‘rnatib, qopqog‘ini qotirish.	Kalitlar to‘plami	1-rostlovchi vtulka; 2-stopor shaybasi; 3-bolt; 4-nazorat belgisi;	Belgilar bo‘yicha o‘rnatilib 1-2 kg.m. moment bilan mahkamlansin.
Rostlovchi vtulkani o‘rnatish va qotirish.	Kalitlar to‘plami.		Valning yengil aylanishi ta’minlansin.
Asosiy uzatma va differensialni ko‘prikka o‘rnatish.	Kalitlar to‘plami	1-kalit;	Rezbalar shikastlanishiga yo‘l qo‘yilmasin.
Orqa ko‘prikni stenddan yechish.	Qo‘lda		Xavfsizlik qoidalariga rioya qilinsin.

“TASDIQLAYMAN”

ICHBDO`: ________

Guruh
Sana

2.1.O`quv-amaliy mashg`ulot texnologiyasi modeli

Vaqt: 6 soat			Talabalar soni: __ta
Uquv mashg`ulotining shakli va turi			Amaliy- o`quv amaliyoti
O`quv-amaliy mashg`ulotining rejasi	Uzatmalar qutisining vazifasi Uzatmalar qutisining umumiy tuzilishi Uzatmalar qutisini qismlarga ajratish va yig’ish Baxolash va baholarni elon qilish
O`quv-amaliyot mashg`uloti maqsadi: o`quvchilarga uzatmalar qutisining vazifasi va umumiy tuzilishi to`g`risida ma’lumot berib ularda bilim va ko`nikmalarni shakllantirish. Ularni kasbga qiziqishini oshirish, Vatanga Muhabbat tuyg`usini shakllantirish, Milliy istiqlol g`oyasi ruhida tarbiyalash
O’qitish natijalari		Amaliy mashg’ulot bo’yicha o’quvchilarni egallagan bilim ko’nikmalari hosil bo’lgan yangi ma’lumotlari va kompetensiyalari.
Pedagogik vazifalar: Uzatmalar qutisining ish jarayonlarini tushuntirish va amaliyotga tayyorgarlik ishlarini o`rgatish Amaliyotda ishlatiladigan asboblar va moslamalarini ko`rsatishva to`g`ri foydalanishni o`rgatish Uzatmalar qutisini qismlarga ajratish usullarini o`rgatish va texnika xavfsizligi qoidalarini aytish Qismlarga ajratish va yig`ish ishlariga yo`riqnoma berish va jarayonni nazorat qilish Bajarilgan ishlarni baxolash, qo`yilgan hatolarni qo`rsatib berish			O`quv faoliyati natijalari: Uzatmalar qutisining ish jarayonlarini aytib beradilar Uzatmalar qutisini tushunadilar va amaliyotga tayyorgarlik ishlarini o`rganadilar Qismlarga ajratish va yig`ish ishlarida ishlatiladigan asboblar va moslamalarni tushunadilar va ulardan to`g`ri foydalanadilar Qismlarga ajratish va yig`ish ishlari o`rganadilar va texnika xavfiszlik qoidalarga amal qiladilar Yo`riqnomadan foydalanib Qismlarga ajratish va yig`ish ishlari ishlarini bajaradilar Bajargan ishlar bahosini biladilar, hatolar ustida ishlaydilar.
O`qitish usullari			Maruza, tushuntirish, ko`rsatish, yo`riqnoma berish, plakatlar bilan ishlash
O`quv faoliyatini tashkil etish shakli			Jamoaviy , guruxlarda ishlash va yakka tartib
O`qitish vositalari			Stendlar, ko`rgazmali qo`rollar. plakatlar, Grafik organayzerlar: “ T” jadvali, “Insert” jadvali
O`qitish shart-sharoiti			Jihozlangan Avtomobil tuzilishi ustaxonasi.
Qaytar aloqa usul va vositalari			Og`zaki savol-javob, test savollari

2.2. O`quv amaliyotini texnologik xaritasi

Ish bosqichlari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	o`qituvchi	o`quvchilar
1-bosqich. O`quv-amaliyotiga kirish (15minut)	1.1. Tashkiliy boshlanish. O`quvchilarni amaliyotga tayyorgarligini, sanitariya-gigiyena holatini, tashqi ko`rinishi tekshiradi. Yo`qlama qiladi, texnika xavfsizligi jurnaliga imzo qo`ydiradi. 1.2. Mavzuga kirish O`quvchilarni mashg`ulot nomi va maqsadi bilan tanishtiradi. Uyga berilgan vazifani tekshiradi. Mashg`ulot tartibini tushuntiradi. Baholash mezonlarini e’lon qiladi ( 1Ilova) .	Amaliyotga texnika havfsizligi, sanitariya va gigiyena talablariga rioya qilgan xolda mahsus kiyimda keladi, texnika xavfsizligi jurnaliga imzo qo`yadilar Tinglaydilar,
2- bosqich Asosiy qism (210 min)	Kirish yo`riqnomasi (60 min) O`quvchilar bilimini faollashtirish. 2.1. O`quvchilarni faol ishtiroq etishlari uchun egallagan bilimlari yetarligini og`zaki savol – javob shaklida aniqlaydi (2-Ilova) va “BBB” jadvalining 2ta ustunini (3-Ilova) to`ldirishni taklif qiladi. Aniqlangan bilimlar va fanlararo bog`likligi asosida GTM ni moxiyatini tushuntiradi. 2.2. Qismlarga ajratish va yig`ish ishlari turlarini, ularni farqini, qo`llanishini, Qismlarga ajratish va yig`ish ishlariga joy tayyorlashni, kalitlardan foydalanishni tushuntiradi. 2.4 Ish vaqtida asbobdan to`g`ri foydalanish, to`g`ri ushlash qoidalarini tushuntiradi 2.6. O`quvchilarni mavzu bo`yicha berilgan materialni o`zlashtirgani savol-javob qilib aniqlaydi (4-Ilova). Joriy yo`riqnoma (130 min) YAngi o`quv material bo`yicha amaliy mashq bajarish 2.7. O`quvchilarni ish joylariga tahsimlab Qismlarga ajratish va yig`ish ishlari jarayoniga yo`riqnoma (texnologik xarita) beradi va o`quvchilar ishlarini nazorat qiladi. 2.8. Ishlash jarayonida o`quvchilar tomonidan ko`ygan xatolarni ko`rsatadi. Yakuniy yo`riqnoma (20 min) 2.9. Mashg`ulot tugaganidan so`ng ish joylarini talab darajasiga keltiradi ishni va asboblarni qabul qiladi. 2.10. Faollik mashqlaridaqatnashadilar (6-ilova)	Savollarga javob beradi ,”BBB” jadvalini to`ldiradi. Tiglaydilar, yozib oladilar. Tomosha qiladilar, o`rganadilar Savollarga javob beradi Tasniflaydilar (5-ilova) Tiglaydilar, asboblarni tanlaydilar Tiglaydilar, yozib oladilar O`quvchilar o`z ish joylariga turadilar va mashg`ulot raxbari ko`rsatmalariga rioya qilgan xolda ishlarini bajaradilar. Bajargan ishlarini va asboblarni mashg`ulot rahbariga topshiradilar Ish joyini tozalaydilar
3-bosqich Yakuniy (15 min)	Yakunlash. 3.1.O`quvchilarni amaliy mashg`ulot bo`yicha baxolarni elon qiladi (1a-Ilova). 3.2 Kelgusi kasbiy faoliyatlarida bu ishlarni puxta o`rganish axamiyati muhumligiga o`quvchilar etiborini qaratadi 3.3 Kelgusi mashg`ulot bilan tanishtiradi va mustaqil ish tariqasida mavzuni o`qib ”Raqamni aniqla” jadvalini (Ilova-6) to`ldiradi vazifa beradi	Tinglaydilar Topshiriqni yozib oladilar

15-Mavzu: Uzatmalar qutisining vazifasi va turlari


Reja
1. Uzatmalar qutisining vazifasi
2. Uzatmalar qutisining tuzilishi
3. Uzatmalar qutisining ishlash uslubi
Ma’lumki avtomobil harakatlanayotganda yo’l sharoitiga va tezligiga qarab, unga ta’sir etuvchi qarshiliklar doimo ixtiyoriy ravishda o’zgarib turadi. Albatta, avtomobil o’ziga ta’sir etuvchi kuchlarniyengib, muntazam ravishda harakatlanishi uchun bu kuchlarga monand holda dvigateldanyetaklovchi g’ildiraklarga kelayotgan burovchi moment ham kerakli kattalikda o’zgarib turishi lozim. Lekin bu qarshiliklarni muttasilyengishda dvigatelning burovchi momenti hamishayetarli bo’lavermaydi. Masalan, avtomobil o’rnidan qo’zg’alganda, tezligini ravonlik bilan sekin-asta yoki shiddat bilan oshirishda yo’l qarshiliklarini bemalolyengish uchun avtomobilning g’ildiraklarida turli kattalikka ega bo’lgan tortish kuchi talab etiladi. Darxaqiqat, tepalikka shijoat bilan chiqishda, notekis va og’ir yo’l sharoitlarida katta yuklanishlarda harakatlanganda, xususan avtomobilningyetakchi g’ildiraklaridagi burovchi moment dvigatelning eng katta burovchi momentidan bir necha bor katta bo’lishi kerak. Shu bilan birga avtomobil takomillashgan va va tekis yo’l sharoitida o’rtacha tezlikda harakatlanganda yo’l qarshiliklariniyengish uchun uncha katta bo’lmagan kuch talab etiladi. Lekin yo’l sharoitiga va boshqa sabablarga bog’liq bo’lgan o’zgaruvchan qarshiliklarni muttasil ravishdayengish uchun dvigatelni uncha katta bo’lmagan va juda kichik oraliqda o’zgaruvi burovchi momentiyetarli bo’lmaydi. SHu sababli shart-sharoitga bog’liq holda avtomobilningyetakchi g’ildiraklaridagi burovchi momentni va tezligini o’zgartirib turish uchun uzatmalar qutisidan foydalaniladi.
S hunday qilib, uzatmalar qutisi asosiy vazifasi bo’lmish burovchi moment qiymatini va tezligini o’zgartirishdan tashqari kerakli paytda ularning yo’nalishini ham o’zgartirib beradi. Shuningdek, avtomobil to’xtab turganda yoki inertsiya bilan yurib ketayotganda salt ishlab turgan dvigatelning tirsakli valini kuch uzatmadan uzoq muddatga ajratib qo’yish vazifasini ham o’taydi.
Uzatmalar qutisi uzatish sonini o’zgartirish usullariga qarab pog’onali, pog’onasiz va kombinatsiyalashgan (gidromexanik) bo’ladi. Shuningdek, uzatmalar qutisiningyetaklovchi vayetaklanuvchi vallarining bog’lanish usuli bo’yicha mexanik, gidravlik, elektrik, aralashgan va boshqarish usuliga ko’ra esa avtomatlashtirilgan va avtomatlashtirilmagan turlariga bo’linadi. Hozir asosan, sobiq Ittifoqda ishlab chiqarilayotgan avtomobillarda ko’proq pog’onali uzatmalar qutisi ishlatiladi. Chunki bunday uzatma pog’onasiz va aralashgan uzatmalarga nisbatan juda oddiy tuzilgan, arzon va f. i. k. yuqori (0,96-0,98). Pog’onali uzatmalar qutisi o’zining pog’onalari soniga qarab uch, to’rt, besh va ko’r pog’onali bo’ladi. SHunga qaramasdan chet elda, Yaponiya, AQSH va G’arbiyyevropa davlatlaridayengil avtomobillarda va avtobuslarda aralashgan gidromexanik uzatmalar qutisi ko’proq qo’llanilmoqda. Chunki bunday uzatmalar qo’yilganda boshqarish anchayengil va juda ham qulay, shuningdek, ilashish muddati yuqori. Bu turdagi pog’onasiz aralashgan gidromexanik uzatmalar qutisi asosan ikki, uch yoki to’rt pog’onali bo’lishi mumkin.
Pog’onali mexanik uzatmalar qutisi.
Xozirgi zamon avtomobillarida asosan tishli mexanizmga ega bo’lgan pog’onali uzatmalar qutisi ishlatiladi. Bunday uzatmalar qutisida avtomobilning har xil yo’l sharoitida turlicha tezlik va tezlishishini ta’minlash uchun uzatish soni har xil qiymatga ega bo’lgan bir nechta juft tishli g’ildiraklardan, yani shesternyalardan foydalaniladi.uzatmalar qutisidagi vallarning umumiy soniga ko’ra ikki yoki uch vali, shuningdek surilma shesternya va sinxronizatorlarning soniga qarab esa ular ikki, u chyoki to’rt yo’lli bo’ladilar.
Pog’onasiz mexanik uzatmalar qutisi.
Bunday uzatmalar qutisining qo’llanilishi chegaralangan oraliqda yo’l sharoitiga qarab ixtiyoriy uzatmalar sonini o’z-o’zidan ta’minlab avtomobilningyetakchi g’ildiraklaridagi burovchi momentni o’zgartirib beradi. Pog’onasiz uzatmalar qutisi ishlash uslubiga qarab mexanik, gidravlik, elektrik va aralashgan turlarga bo’linadi. Shu vaqtgacha aralashgan, yani gidromexanik uzatmalar qutisi keng tarqalgan bo’lib, u ikki g’ismdan, yani pog’onasiz gidrodinamik uzatma (gidrotransformator) va unga ketma-ket ulangan pog’ona mexanik uzatmalar qutisidan iborat.

Faoliyat turlari

Asbob uskuna, moslama va ashyo.