O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

Porshenlar, porshen halqalari va barmoqlar.
Dvigatelda sodir bo’ladigan ish tsiklining barcha jarayonlari porshen vositasida bajariladi. Porshen alyuminiy qotishmasidan yoki cho’yandan yasalishi mumkin. Avtomobil dvigatellariga asosan AL25, AL30 yoki AK10, M2N belgili alyuminiy qotishmasidan yasalgan porshenlar o’rnatiladi, chunki bu materiallardan tayyorlangan porshen yuqoridagi talablarga to’laroq javob beradi. Porshen to’ntarilgan stakan shakliga ega bo’lib, tub qismi 1, zichlovchi qismi - kallak 2 va yo’naltiruvchi qismi – yondor (yubka) 3 dan iborat. Porshenning tub qismi silindrda bevosita gazlar bosimini qabul qiladi, yondor qismi esa porshenni silindr ichida zich yo’naltiradi

. Porshen kallagining yon devorida porshen halqalari uchun mo’njallangan ariiqchalar 5, 6 va past qismida esa porshen barmog’ini kiritib mahkamlash uchun mo’njallangan porshenning bo’rtiqlari (bobishkalari) 4 mavjud. Porshenning tub qismi yassi va murakka b shaklga ega bo’lishi mumkin.

Porshen halqalari yuqori harorati va bosimga ega bo’lgan gazlar, shuningdek o’zgaruvchan qiymatga ega bo’lgan inertsiya kuchlari ta’sir etadigan og’ir ish sharoitida ishlaydi. Porshen xalqalari maxsus cho’yandan, keyingi yillarda esa po’latdan ham tayyorlanmoqda. Porshen halqalari vazifasiga ko’ra kompression va moy sidirgichli bo’ladi. Kompression halqalari silindr va porshen oralig’ini jipslashtiradi hamda silindrda hosil bo’lgan gazlarni karterga, moyni esa yonish kamerasiga o’tishdan saqlaydi. Bundan tashqari, porshen kallagidan issiqlikni silindr devorlari orqali sovituvchi muhitga tarqatadi.

Moy sidirgich halqalari silindr devoridagi ortiqcha moyni sidiradi va siqish bo’linmasiga ortiqcha moy o’tishini cheklab qo’yadi. Sidirilgan moy ariiqcha 1 da to’planib, bo’ylama o’tgan teshikcha 2 dan porshenning moy haydovchi kanali orqali karterga oqib tushadi. Moy sidirgich halqalari kompression halqalardan pastda joylashib, turli konstruktsiyaga ega. Bu halqalarning soni karbyuratorli dvigatellarga bitta va dizellarda ikkita yoki uchta bo’lishi mumkin.
Porshen barmog’i bilan shatun sharnir ravishda tutashtiriladi. Ish taktida porshen barmog’i gazlarning bosim kuchini shatunga, yordamchi taktlarda esa (kiritish, siqish va chiqarish) shatunning tirsakli valdan olgan harakatini porshenga uzatadi. Porshen barmog’i porshen bilan birga tezlanish va yo’nalishini o’zgartirib harakatlanadi. SHuning uchun u og’ir bo’lmasligi kerak, aks holda mexanizmga salbiy ta’sir etuvchi inertsiya kuchlarining miqdori ortib ketadi. Bundan tashqari, porshen barmog’i shatun kallagida va porshen bo’rtiqli tuynigida ishqalanish natijasida qiziydi. SHu sababli u, puxta, mustahkam,yeyilishga chidamli hamda kichik vaznga ega bo’lishi lozim. Porshen barmog’ining ichi kovak bo’lib, kalta tsilidrlik o’zak shaklida tayyorlanadi. Porshen barmog’i konstruktsiyasi bo’yicha ikki xib bo’ladi. 1) shatun kallagiga mahkamlangan, siljimaydigan; 2) porshenning bo’rtiqli tuynigida va shatunning yuqori kallagida sijish xususiyatiga ega bo’lgan «erkin» porshen barmoqlari.