O’zbekistоn respublikasi оliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi

4-§. Quymalarni suyuqlanadigan modellar yordamida tayyorlanadigan 
qoliplarda olish. 
Bu  usuldan  boshqa  texnologik  usullarda  olish  qiyin  bo‘lgan  murakkab 
shaklli,  aniq  o‘lchamli,  tekis  yuzali  quymalar  (tikuv  mashina  mokisi,  miltiq 
tepkilari, frezalar va boshqalar) ishlab chiqarishda keng foydalaniladi (46-rasm). 
Model  va  quyish  tizim  elementlari  chizmalari  bo‘yicha  oson 
suyuqlanadigan (masalan, 30% sham va 70% stearin) moddalarni metall qolipga 
presslash  yo‘li  bilan tayyorlanadi.  So‘ngra  ular har  biri o‘tga chidamli  maxsus 
material,  masalan,  qum  kukuni  bilan  etil  silikat  va  suyuq  shisha  aralashmali 
idishga 5-6 mm li qatlam olinguncha bir necha bor ma’lum vaqt botirib olinadi. 
Keyin ularni elektr kovya yordamida qizdirilib kovsharlab blok hosil etiladi. Bu 
bloklarda modellar soni 100 tagacha bo‘lishi mumkin. Keyin uy temperaturasida 
quritiladi.  Olingan  qobiqdan  eruvchi  modelni  ajratish  uchun  qizdirilgan  havo, 
issiq suv yoki bug‘dan foydalaniladi. Masalan, issiq suvli vannaga tushirilsa, bu 
material  erib  suvga  o‘tadi.  Keyin  olingan  qobiqli  qolipni  puxtalash  uchun  uni 
opokaga  joylab  atrofiga  qura  to‘ldirib,  zichlanadi.  So‘ngra  uni  pechda  800-
860oC  haroratda  3-4  soat  qizdiriladi.  Bunda  materialidan  gazga  o‘tuvchi 
moddallar ajralib, u puxtalanadi. 
 
46-rasm.
 Suyuqlanuvchi modellar yordamida olingan qoliplarda quymalar olish 
sxemasi: a - quyma; b - metalldan tayyorlangan quyma qolip; d - qolipga 
quyilgan oson suyuqlanadigan modda; e - model; f - modellarning umumiy 

---

87 
 
quyma tizim hosil qiluvchi modeli bilan yopishtirilgan blok; g - qum qoplamali 
model bloki; h - model suyultirilgandan keyin opokaga o‘rnatilgan model  
lokiga metall quyilishi. 
 
47-rasm. 
Qobiqli qolip tayyorlash texnologik jarayoni sxemasi: 
1 – model yarim pallasi; 2 – shtir; 3 – qolip materiali; 4 – bunker; 
5 – qolip pallasi. 
 
Bunday  qolipga  metall  quyiladi.  Metall  qolipda  kristal-  lanib,  quyma 
olinib,  keyin  undagi  quyish  tizim  metalli  ajratiladi.  Bu  qoliplar  bir  marta 
quymalar olishga yaraydi, xolos.