O’zbekistоn respublikasi оliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi

TOKARLIK  DASTGOHI
  -  ko’ndalang  kesimi  doiraviy  bo’lgan 
buyumlarga  kesib  (yo’nib)  ishlov  beradigan  dastgoh.  Zagotovka  povadokli, 
kulachokli,  gidravlik  yoki  pnevmatik  patron  orqali  dastgoh  shpindelidan 
aylanadi;  shpindelь  esa  asosiy  harakat  mexanizmi  (odatda,  tezliklar  qutisi)dan 
aylanadi  Keskich  supportning  salazkasi  bilan  birgalikda  surish  validan 
(yo’nishda) yoki surish vintidan (rezba ochishda) suriladi. Bunda surish vali va 
surish  vinti  tokarlik  dastgohining  surishlar  mexanizmidan  aylanadi.  Tokarlik 
dastgohida  tsilindrik,  konussimon  va  shakldor  sirtlar  yo’nish,  yo’nib 
kengaytirish,  ichki  rezьbalar  ochish,  torets  sirtlarini  yo’nish,  parmalash, 
zenkerlash,  teshiklarni  razvertkalash,  metchik  va  plashka  bilan  rezьba  ochish; 
nakatkalash, bir-biriga ishqalab moslash va boshqalar bajariladi.  
Tokarlik  dastgohi  metall  qirqish  dastgohlari  ichida  eng  keng  tarqalgani. 
Ishlab  chiqarish  xarakteriga  va  unumdorligiga  ko’ra  tokarlik  dastgohining 
quyidagi  tiplari  bo’ladi:  markazlovchi,  tokarlik-revolьver,  ko’p  keskichli,  bir 

---

213 
 
shpindelli  va  ko’p  shpindelli  avtomatlar  va  yarim  avtomatlar,  karuselь 
dastgohlar (nisbatan qisqa va og’ir buyumlarga ishlov beradigan) va boshqalar. 
FLANETS
  (nemischa  Flansch)  –  truba,  armatura,  vallar  va 
boshqalarning birlashtiruvchi qismi; odatda,  bolьtlar yoki shpilьkalar  o’tkazish 
uchun bir tekisda joylashgan teshiklari bo’lgan yassi halqa yoki diskdan iborat. 
Truba  va  rezervuarlarda    zichlagichli  flanets  ichki  bo’shliqlarning 
germetikligini, 
val 
va 
aylanuvchi 
detallarda 
esa 
kuch 
uzatishdagi 
mustahkamlikni ta’minlaydi. Flanets, odatda, detallar bilan yaxlit tayyorlanadi. 
FOSFATLASH
  -  po’lat,  shuningdek  alyuminiy  va  rux  (yoki  ularning 
qotishmalaridan  tayyorlangan  buyumlar)  buyumlarni  sirtida  fosfatlar  qatlamini 
hosil  qilinadigan  kimyoviy  jarayon.  Bu  o’z  navbatida  buyumlar  yuzasini 
atmosfera ta’sirida korroziyalanishdan saqlaydi. 
FREZA
 (frantsuzcha fraise) – materiallarga kesib ishlov beriladigan ko’p 
tig’li kesuvchi  asbob.  Frezaning  tishli  sirtlariga  ko’ra  tsilindrik,  toretsli, diskli, 
burchakli,  rezьbali  va  shakldor;  tish  shakliga  ko’ra  to’g’ri,  vintli,  turlicha 
yo’nalishdagi tishli; tishlarning konstruktsiyasiga ko’ra o’tkir uchli ; tuzilishiga 
ko’ra  yaxlit,  tarkibiy  komplekt,  quyma  tishli  yig’ma;  mahkamlanishiga  ko’ra 
o’rnatma,  konussimon  va  tsilindrik  quyruqli;  vint  ariqchalarining  yo’nalishiga 
ko’ra  chapaqay  va  o’naqay  xillari  bor.  Freza  legirlangan  va  tez  kesar 
asbobsozlik  po’latidan  tayyorlanadi,  qattiq  qotishmali  yoki  kompozitli 
plastinkalar  bilan  jihozlangan,  o’rnatma  pichoqli  bo’ladi.  Frezalar  pazlar  va 
shlitsalar,  egri  chiziqli  va  tekis  sirtlar,  aylanuvchi  jismlar,  rezьbalarga  ishlov 
berishda, shuningdek materiallarni qirqishda ishlatiladi. 
FREZALASH
  -  metall  va  metallmas  materiallarga  kesib  ishlov  berish; 
bunda  kesuvchi  asbob-freza  aylanma  harakat,  ishlov  berilayotgan  zagotovka 
ilgarilama harakat qiladi. Frezalash detallarning  tekis  va egri  chiziqli sirtlariga, 
rezbali  yuzalarga,  tishli  hamda  chervyakli  g’ildiraklarning  tishlariga  va 
boshqalarga  ishlov  berishda  qo’llaniladi.  Frezalash  frezalash  dastgohlarida 
bajariladi.