O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

 

3-§. Akustikada resonator. 

Akustikada  resonator  -  biror  bir  yopiq  muxit  joylashgan  xavo  oqimiga 

aytiladi  va  u  chiqib  ketadigan  joyga  ega  bo’lishi  kerak.  Rezonator  deb 

nomlanishining  sababi,  agar  bu  xavoli  muxitda  tebranish  xosil  qilsak,  rezonator 

---

248 

 

aniq bir balandlikka ega tovush chiqarib beradi. Rezonatorda xosil bo’lgan tovush 

balandligi  -  xavoning  xajmi,  rezonator  formasi,  xavo  chiqib  ketadigan  joyning 

katta  -  kichikligiga  bog‘liqdir. 

Bunday  tonning  shaxsiy  toni,  rezonator  toni  deb 

ataladi. 

 

Akustika  nuqtaiy  nazardan,  stakan,  shishirilgan  shar,  trubka,  shisha  idish 

rezonator bo’lishi mumkin. 

Rezonator kanchalik kichik ulchamda bo’lsa, shu bilan 

birga  xavoning  xajmi  xam  kam  bo’lsa,  rezonatorda  xosil  bo’lgan  ton  shuncha 

baland  bo’ladi  va  bu  uning  shaxsiy  toni  deb  ataladi.

 

Xavo  chiqaradigan  teshik 

kancha  kichik  bo’lsa  uning  shaxsiy  toni  shuncha  past  bo’ladi.  Buning  zamirida 

turg‘un  to’lqin  xosil  bo’ladi,  qaysiki  -  rezonator  ichida  uning  tubidan,  to 

chekasigacha va orqaga qarab xarakatlanadi. Xavoda to’lqinning tarqalishi tezligi 

doimiy ekan, shu vaqtning o’zida kam xavoda xam to’lqin bexisob tebranish xosil 

qila oladi, yahni shaxsiy toni yuqori chastotaga ega bo’ladi.  

Aksincha  xavo  ko’p  bo’lsa-kam,  past  chastotali  bo’ladi.  Demak 

rezonatorning  shaxsiy  toni  kam  xajmli  bo’lsa  -  yuqori  kichik  xajmlisi  -  pastdir. 

Masalan Organni olsak: past ovozlar bir necha metrli uzun trubalarda xosil bo’lsa, 

yuqori tovushlar 1-2 smlik trubalarda hosil bo’ladi.  

Rezonans  tushunchasi  rezonatorda  xuddi  trubalardagi  kabi  xosil  bo’ladi. 

Simlardagi rezonans kabi rezonator kuch qo’shmaydi, faqat akkumulyasiya qiladi. 

Rezonatorlarda  tashqi  muxitga  chiqgachgina  tovush  tinglovchiga  qattiqroq 

eshitiladi.  

Inson  ovoz  apparatida  juda  ko’p  joy  va  trubkalar  borki,  ularda  rezonans 

rivojlanishi  mumkin.  Traxeya  va  bronx,  taetlay,  yutkin,  burun  va  ular  atrofidagi 

kichik-kichik qo’shimcha teshikchalar juda bir mustaxkam devorlarga egaki ularda 

rezonans xosil bo’lishi mumkin.

  

Ovoz  apparati  akustika  nuqtai  nazaridan  o’ziga  xosdir,  qaysiki  tebranish 

manbaalari  (ovoz  yo’li)  ustida  rezonatorlovchi  joylar  joylashgan,  bular  ovozning 

o’z teshigi orqali tashqariga chiqishiga yo’l ochib beradi. Rezonatorlovchi joylarda 

ovozning  xarakterli  kuchayishini  -  formantani  kuzatamiz,  bu  tovushning  qanday 

bo’lishini belgilaydi. Ovoz to’g‘ri qo’yilgan xoldagina past yoki baland formantani 

---

249 

 

doim  kuzatishimiz  mumkin,  shu  bilan  bir  qatorda  doimiy  vibratoning  ma’lum 

chastotasini  kuzatamizki,  unga,  kuylovchi  ovozining  tembri  qanday  bo’lishiga 

bog‘liq. Kuylovchining tovushi unlilar formantasiga ham bog‘liq, ular bir biridan 

farq qiladi.