O`zbekistоn respublikasi оliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

. Katon Starshiy
 (m.a. 234-
149  yy.)  yirik  er  egasi  bo'lgan,  «
Dehqonchilik
»  nomli  asarida  u  qullikka 
asoslangan  natural  xo'jalikni  himoya  qildi.  Katon  o'z  talablarini  o'zi  ta'minlovchi 
yoki  asosan  iste'mol  qiymati  ishlab  chiqaruvchi  xo'jaliklarni  tan  olar  edi  (natural 
xo'jalik himoya qilinadi). U faqat ortiqcha mahsulotnigina sotish kerak, xo'jalikda 
ishlab chiqarish mumkin bo'lmagan narsalarnigina sotib olish zarur, degan g'oyani 
qo'llaydi.  U  qul  mehnati  asosida  xo'jalikni  yuritishning  yangi  uslublarini  ham 
ishlab  chiqdi.  Uning  fikricha,  qullar  yoshligidan  sotib  olinish  kerak,  shunda 
qullarni  tarbiyalash,  ishga  o'rgatish  oson  bo'ladi  (yoshi  kattalarda  bu  ish  qiyin 
kechadi),  qullar  orasida  adovat  urug'i  sepilsa,  ularda  egasiga  nisbatan  ig'volar 
yo'qoladi.  Qullar  qattiq  intizom  asosida  ishlatilishi,  arzimas  gunoh  uchun 
jazolanishi, ishiga qarab boqilishi va kiyintirilishi taklif etiladi.  
Bu  davrda  natural  xo'jalik  bilan  birga  bozor  munosabatlari  ham 
rivojlanayotgan  edi.  Bozorni  qo'llagan  Katon  shu  bilan  birga  yollanma  mehnatga 
dushman  bo'lgan.  U  qul  mehnatini  to'g'ri  tashkil  etishga  alohida  ahamiyat  beradi. 
Bayram  kunlari  ish  hayvonlariga  dam  berilgan  holda,  qullar  ishlashga  majbur 
etilgan.  Kasallangan  ho'kiz  davolangan,  qulni  esa  «eski  arava»  sifatida  sotib 
yuborish tavsiya etilgan.  
Dehqonchilikda  qul  mehnati  tobora  kam  samarali  bo'layotganligini  ko'rgan 
Katon  yaylov  xo'jaligini,  keyinchalik  savdo  va  sudxo'rlikni  qo'llab-quvvatlagan. 
Qiymatdan ortiq mahsulotni foyda deb bilgan va uni to'la ravishda ishlab chiqarish 
harajatlariga qo'shgan (xato fikr). «
Yuqori  foyda  olish  uchun  yuqori  baholar  kuni 
kelishini bamaylixotir kutish kerak
», deydi u.  

---

 
58 
Dehqonlar  qo'lidagi  erlar  tortib  olinib,  yirik  latifundiyalar  vujudga  kela 
boshladi,  erkin  Rim  aholisi,  dehqonlar  va  armiya  soldatlari  ersizlandi.  Bu  holat 
yirik  er  egalari  - 
patrisiylar
  va  dehqon-plebeylar  o'rtasidagi  qarama-
qarshilikni
 
kuchaytirdi,  oxir-oqibatda  aka-uka