O`zbekistоn respublikasi оliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

tiklanishining tarixi
» va boshqa asarlari nashr qilindi.  
Sh.Sismondi 
g'oyalarining 
shakllanishi, 
sanoat 
to'ntarishi 
davri 
bilan, 
shuningdek 
mayda 
ishlab 
chiqaruvchilarning  iqtisodiy  kuchsizlanishi  bilan  bog'liq 
bo'lib,  bu  esa  o'z  navbatida  kapitalizmning  feodalizm 
ustidan,  yirik  mashinalashgan  ishlab  chiqarishning  mayda 
ishlab chiqarish ustidan g'alabasini anglatar edi.  
S.Sismondi 
ijodini 
o'rganish 
metodini 
ayrim 
xususiyatlarini  klassik  iqtisodiy  maktab  vakillari  bilan 
tenglishtirishimiz  mumkin.  Aynan  o'ziga  xos  uslubiyot 
iqtisodiyot faniga quyidagi yangiliklarni olib kirdi.  
Birinchidan
, Klassiklardan farq qilib, xukumatlar  
 Sh.  Sismondi 
boylikni  taqsimlash  va  tartibga  solishni  boshqarishni  o'z 
qo'llariga olishlariga xayrihohlik bildiradi. Unda aynan xukumat ishlab chiqarishni 
kengaytirmasdan «uchinchi shaxslar» manfaatlariga mos yo'l ochib beradi. 
Ikkinchidan
,  siyosiy  iqtisodda  ilmiy  abstraksiya  usulini  qabul  qilmaslik. 
S.Sismondi,  A.Smit  izdoshlarini  abstraksiyaga  berilib  insonlarni  umuman 
unutganliklarini, natijada  fan ularni izlanishlarida turli amaliyotlardan ajralib qoldi 
deb qisqacha xulosalar qiladi.  
Uchinchidan
,  A.Smitning  «iqtisodiy  inson»  doktrinasini  inkor  etish. 
S.Sismondi  klasiklarning  har  bir  alohida  olingan  inson  manfaatlari  umumiy 
manfaatlarini  shakllanishiga  sababchi  degan  fikrga  umuman  qo'shilmaydi.  Uning 
fikricha  har  qaysi  inson  o'zining  shaxsiy  manfaatlarini  o'zgalar  hisobiga  amalga 
oshirish  bilan  mavjud  turli  imkoniyatlarni  ishga  solar  ekan,  bu  erda  har 

---

 
153 
sanoatchining  erishgan  yutug'i  o'z  navbatida  o'zga  sanoatchini  xonavayron 
bo'lishiga olib keladi.  
To'rtinchidan
,  ilmiy  texnika  progresini  jadallashuvi  jamiyat  ravnaqidagi 
ob'ektiv  zaruriyatligini  tan  olmaslik.  Quyidagi  uslubiy  holatni  izohlab  S.Sismondi 
shunday deydi: «garchan mashinalar ixtirosi insonlar uchun katta qulaylik bo'lsada, 
ammo  ular  (mashinalar)  yaratgan  foydani  adolatsiz  taqsimlanishi,  kambag'allar 
uchun ofat keltiradi».  
Beshinchidan,
  iqtisodiy  tahlilda  funksional  usulni  qo'llash  maqsadga 
muvofiqligini  e'tirof  etish.  Bu  holat  siyosiy  iqtisodda  tobora  yangi  tus  olayotgan 
sabab va oqibatni tan olish demakdir.  
Oltinchidan,
  iqtisodiy  tahlilda  iqtisodiy  faktorlar  bilan  birga  noiqtisodiy 
faktorlarning  ham  o'rin  olishi.  Din,  tarbiya,  vijdoniylik  va  boshqalar  insonlarning 
bir maqsadga yaqinlashtiriuvchi faktorlar deb belgilanadi.  
S.Sismondi  mayda  ishlab  chiqarish  pozisiyalarida  turib,  kapitalizmni  tanqid 
qilib, mayda tovar ishlab chiqarishga qaytishni orzu qildi.  
Uning  qarashlari  rivojida  ikki  bosqich  ko'zga  tashlanadi.  Avval  boshda 
S.Sismondi A.Smit ta'limotining, klassik siyosiy iqtisodning tarafdori bo'lib chiqdi. 
U o'zining dastlabki asarlaridan biri - «