O`zbekistоn respublikasi оliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

 
Kapital va takror ishlab chiqarish nazariyalari. 
A.Smitning kapital va takror ishlab chiqarish to'g'risidagi nazariyasida ancha 
katta  ziddiyatlar  mavjud.  U  ba'zida  kapitalga  to'g'ri  baho  berib,  kapital  yollanma 
mehnatni  ekspluatasiya  qilish  tufayli  foyda  keltiruvchi  qiymat,  deydi.  Boshqa 
hollarda masalaga tarixdan tashqarida turib qaraladi va kapital bu ishlab chiqarish 

---

 
144 
vositalari zahirasi (zapasi) bo'lib, ishlab chiqarish jarayonini davom ettirish uchun 
kerakli  deyilgan.  Fiziokratlar  faqat  qishloq  xo'jaligida  ishlatiladigan  kapitalni 
unumli  deb  atagan  bo'lsalar,  Smit  sanoat  kapitalini  ham  unumli  deb  uqtiradi  (bu 
uning  progressiv  tomoni).  U  savdo  kapitali  ham  unumli  deb  hisoblaydi,  chunki  u 
sanoat  kapitaldan  ajralib  qolgan  emas,  balki  moddiy  ishlab  chiqarish  sohasida 
yaratilgan qo'shimcha qiymat - savdo foydasining manbai. 
Oddiy  tovar  xo'jaligida  kapital  kategoriyasi  yo'q.  Kapital  jamg'arish  jamiyat 
boyligini oshirishning bosh sharti deb e'lon qilinadi. Unda asosiy rol tejamkorlikka 
qaratiladi,  noo'rin  sarf-harajatlar  tanqid  qilinadi,  kapitalni  isrof  qilish,  ya'ni 
buromadning  daromaddan  ortiqcha  bo'lishiga  qarshi  bo'lgan  (bu  g'oyalar  hozirda 
ham nihoyatda dolzarbdir). 
Kapitalistlar  tomonidan 
yollanma 
ishchilarning 
qo'shimcha 
mehnat 
natijalarini o'ziniki qilib olish ijtimoiy hodisa bo'lib, ishlab chiqarishni kengaytirish 
maqsadida  fond  yaratish  uchun  zarur  deb  hisoblanadi.  Kapitalning  jamg'arilishi 
doim  va  cheksiz  ro'y  beradi,  bu  jamiyat  uchun  foydali  ish  deb  baholanadi  (bu 
investisiyalar uchun asos bo'lib xizmat qiladi). 
Smitning kapital ishlab chiqarishni rivojlantirish uchun zahira kerak ekanligi 
to'g'risidagi qoidasi