O`zbekistоn respublikasi оliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

Mehnat unumdorligi to'g'risidagi ta'limot
. 
Mehnat unumdorligi – bu qayta ishlanayotgan material qiymatining oshuviga 
olib keladigan mehnatdir.  
Smitda bu  masala  ancha  mukammal  tahlil  etilgan. Fiziokratlarda  qiymatning 
manbai  u  yoki  bu  konkret  mehnat  shakllari  emas,  qaysi  sohada  bo'lishining  farqi 
yo'q, balki umuman mehnat ekanligini ko'rsatib berdi. 
 Smitning fikricha, qiymat va foyda umumiy ijtimoiy mehnat bilan yaratiladi.  
Avvalo kapitalga almashuvni, ya'ni foyda yaratuvchi mehnat unumli deb e'lon 
qilinadi,  maqsadidan  qat'i  nazar  odamlarning  boshqa  turdagi  faoliyati  unumsiz 
mehnat  harajatlari  deb  aytiladi.  Unumli  va  unumsiz  mehnatning  farqi  shundaki, 
birinchisi kapitalga almashsa, ikkinchisi daromadga almashtiriladi.  
Bu  tushunchadan  boshqa  fikr  ham  kelib  chiqadi.  Mehnat  metafizik  ravishda 
qaralib,  tarixiy  bo'lmagan  hamma  davrlarga  xos  kategoriya  deb  tushuniladi. 
Moddiy  bo'lmagan  ishlab  chiqarishning  hammasi  unumsiz  mehnat  deb  qaraladi, 
masalan,  xizmat  sohalari.  Unga  davlat  chinovniklari,  armiya,  flot,  shuningdek, 
ruhoniy, huquqshunos, vrach, yozuvchi, har xil aktyorlar va boshqalar shu guruhga 
bevosita ishlab chiqarish bilan bog'liq bo'lmagan toifa vakillari qo'shiladi. Demak, 
tovarda  o'z  aksini  topgan  mehnat  unumli,  xizmat  sohalari  unumsiz  mehnat  bo'lib 
chiqadi.  Smitning  tasdiqlashicha,  davlat  daromadining  deyarli  hammasi  unumsiz 
elementlarni  ta'minlash  uchun  sarf  bo'ladi  (bu  gapda  jon  bor),  shu  sababli 
jamiyatda bunday guruhlar imkon boricha kam bo'lish kerak, deydi u.