O`zbekistоn respublikasi оliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

Ahmad  Yassaviy
  va  boshqa  avliyolar,  din  peshvolarining 
maqbaralari uchun vaqfdan mablag' ajratilgan.  
5. Askarlarga, askarlarning rahbarlariga beriladigan erlar.  
Kimdakim  biron  sahroni  obod  qilsa  yoki  qoriz  (er  osti  suvlarini  tortib 
chiqarish uchun qurilgan inshoot) qursa, biron bog' ko'kartirsa yohud birorta xarob 
bo'lib yotgan joyni obod qilsa, birinchi yili undan hech narsa olmaganlar. Ikkinchi 
yili  raiyat  o'z  roziligi  bilan  berganini  olgan.  Uchinchi  yildagina  soliq  qonun-
qoidasiga muvofiq xiroj yig'ilgan.  
Amir Temur kattayu kichik har bir shahar, har bir qishloqda masjid, madrasa 
va  xonaqohlar  bino  qilishni,  faqiru  miskinlarga  langarxona  (yo'lovchilar  qo'nib 
o'tadigan,  kambag'al  etim-esirlarga  ovqat  beriladigan  joy),  g'aribxona  qurishni, 
kasallar  uchun  shifoxona  bunyod  etishni  va  ularda  ishlash  uchun  tabiblar 
tayinlashni buyurgan edi.  
Amir Temur Angliya va Farangiston qirollariga murojaat qilib, xalqaro savdo 
aloqalarini  rivojlantirdi.  Markaziy  Osiyo  orqali  o'tadigan  Buyuk  ipak  yo'lida 
karvonlarning  xavfsizligini  ta'minladi.  Mashriqdan  mag'ribgacha  bo'lgan  savdo-
sotiq ishlarini kuchaytirib, turli ravotlar, karvonsaroylar, savdo rastalari qurdirdi.  
Sohibqiron  1365-1366  yilning  qishida  Qarshi  shahrining  atrofini,  1370  yili 
Samarqandni devor bilan o'rab, qo'rg'on bunyod ettirgan. 1380 yilda Shahrisabzda 
Oqsaroyni qurishga kirishib, shahar atrofini devor bilan o'ragan. Bu misollar aytib 
turibdiki,  devor  va  qo'rg'onlar  bekorga  barpo  bo'lmagan.  Ular  chegara  vazifasini 
o'tab,  shahar  aholisini  do'st-dushmandan, bordi-keldidan  muhofaza  qilgan.  Qarshi 
so'zi  ichkari  va  tashqari  degan  ma'nolarga  egadir.  Ma'lumki,  Amir  Temur 
saltanatining  chegarasi  harbiy  yurishlar  vaqtida  beqaror  edi,  lekin  shunday 
bo'lishiga qaramay, uning yurtidan biron-bir narsa tashqariga so'roqsiz olib chiqib 
ketilmagan.  Jahongir  bu  haqda: 
«Mamlakatni  himoya  qilib,  dushmanni 
yo'latmagan  navkarni  yuqori  martabaga  ko'tarib,  hurmatlasinlar.  O'g'ri  va 
qaroqchilarni jazolasinlar, fasodchi, buzuqi, nafsi  yomon  kishilarni  mamlakatdan 
haydasinlar.  Atrofdan  kirgan-chiqqan  mol-mulk,  chetdan  kirgan  va  chetga 
chiqadigan  yot  kishilar,  har  mamlakatdan  kelgan  karvonlar  va  hukmdorlik 
haqidagi  xabarlar  qo'shni  podsholar,  ularning  gaplari,  ishlari  uzoq  o'lkalardan 
bo'lib,  mening  dargohimda  yuzlangan  ulamo,  fuzalo  haqidagi  batafsil  xabarlarni 
(xabarnavislar)  rostlik,  to'g'rilik  bilan  menga  yozib  tursinlar.  Xabarlarni  kunma-
kun,  haftama-hafta,  oyma-oy  mening  arzimga  etkazib  tursinlar», 
degan  edi. 

---

 
89 
Mazkur  vazifalarni  bajarmoq  uchun  har  bir  shahar  va  qishloqda  qutvol  (qal'a 
boshlig'i) tayinlanib, ular sipoh va raiyatga soqchilik qilganlar va yana yo'l ustiga 
kuzatuvchilar,  zobit  (idora  etuvchi,  boshqaruvchi,  qo'shin  boshlig'i)lar  tayinlanib, 
ular  yo'llarni  qo'riqlab,  o'tkinchilar,  savdogarlar,  musofirlarni  kuzatib,  mol-mulki 
va  boshqa  narsalarini  manzildan-manzilga  etkazib  qo'yganlar.  Yo'l  ustida  bironta 
odamning  biror  narsasi  yo'qolsa,  o'zi  o'ldirilsa  yoki  boshqa  kor-hol  yuz  bersa, 
buning uchun javob berish ularning zimmasida bo'lgan.  
Buyuk jahongirning mana bu so'zlari yanada qimmatliroqdir: 
«Har mamlakat 
va  diyor  sayohatchilari  musofirlarining  boshini  siladimki,  turli  mamlakatlardan 
menga  xabar  keltirib  turdilar.  Har  bir  mamlakat  va  diyorga  savdogarlar  va 
karvonboshilar  tayinladimki,  ular  qaerga  borishmasin:  Xitoy,  Xo'tan,  Chinu 
Mochin,  Hindiston,  Arab  mamlakatlari,  Misr,  Shom,  Rum,  Jazoir,  Farangiston 
(Ovrupa),  u  erlarning  nafis  matolari  va  munosib  tuxfalaridan  keltirishsin.  O'sha 
mamlakatda  yashovchi  kishilarning  hol-ahvoli,  turish-turmushlari  haqida  menga 
xabar  olib  kelsinlar,  har  bir  mamlakat  hukmdorining  o'z  raiyatiga  qanday 
muomala-yu munosabatda ekanligini aniqlasinlar».  
Amir Temur davrida ulufa (oziq-ovqat, maosh, soliq turi) berish quyidagicha 
edi. Amirlar, mingboshilar, yuzboshilar, o'nboshilar va sipohiylarga ushbu tartibda 
maosh  berilgan:  oddiy  sipohiyga  o'z  vazifasini  o'rinlatib  bajarish  sharti  bilan 
maoshi  mingan  otining  bahosiga  teng  bo'lgan.  Bahodirlarning  maoshi  ikki  ot 
bahosidan  to'rt  otgacha  tayinlangan.  O'nboshilar  maoshi  qo'l  ostidagi  oddiy 
sipohiylarnikidan  o'n  barobar  ortiq  bo'lgan.  Yuzboshilar  maoshi  o'nboshilarnikiga 
qaraganda  ikki  barobar,  mingboshilarniki  esa  yuzboshilarnikidan  uch  barobar 
ziyoda edi. 
Chorpilchor 
(urush vaqtida) xatoga yo'l qo'ygan sipohiylarning maoshi 
o'ndan  birga  kamaytirilgan.  O'nboshi  yuzboshi  tasdig'i  bilan,  yuzboshi 
mingboshining  tasdig'i  bilan,  mingboshi  bosh  amir  tasdig'i  bilan  ulufa  olganlar. 
Bosh amir - amir-ul-umaroning
 maoshi qo'l ostidagilardan o'n barobar, devonbegi 
va  vazirlarning  maoshlari  amirlarnikidan  o'n  barobar  ortiq  bo'lgan.  Yasovul 
(xonlarning  kichik  xizmatchisi,  qo'riqchi), 
chopovul
  (chopqunchi,  asosan  tunda 
o'tkaziladigan  bosqin  qatnashchisi),  kalakchi  (aholidan  yig'ilgan  hosildan  xiroj 
miqdorini  belgilovchi  mansabdor)larning  maoshi  xizmatiga  yarasha,  mingdan  o'n 
ming  tangagacha  bo'lgan.  Sayyidlar,  olimlar,  fozil  kishilar,  hakimlar,  tabiblar, 
munajjimlar,  qissaxonlar,  xabarchilar,  tarixdonlarning  o'z  hollariga  qarab 
suyurg'ol,  vazifa  va  maosh  belgilangan.  Xizmatchilar,  farrosh  (bu  erda  palos 
to'shovchi ma'nosida)larga yuzdan ming tangagacha maosh berilardi.  
Umuman,  davlat  tomonidan  beriladigan  maoshlarning  to'liq  ma'lumotlarini 
Devonbegi  va  vazirlar  Amir  Temurga  bildirib,  so'ngra 
tanho
  (bu  erda  saroy 
xizmatchilari,  lashkarboshilar  va  askarlar  uchun  maxsus  xazinadan  beriladigan 
maosh. Ba'zida  alohida  xizmat  ko'rsatgan  beklarga  tanho  sifatida  er-suv  berilgan) 
berganlar.  
Sohibqiron  vasiyatiga  ko'ra  uning  to'ng'ich  o'g'li