O`zbekistоn respublikasi оliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

3.3. Xalq og'zaki ijodidagi iqtisodiy qarashlar. 
 
O'zbek xalqi iqtisodiy taffakkurining rivojlanishida muhim manbalardan biri - 
xalq og'zaki ijodi namunalari hisoblanadi. Bu namunalar jumlasiga dostonlar, xalq 
maqollari va qo'shiqlar kiradi. Tarixiy  merosimizning noyob yodgorliklaridan biri 
Alpomish dostonidir. Bu doston shakllanganiga ming yildan ortiqroq bo'lganligini 
dalillar  tasdiqlamoqda.  Shuning  uchun  ham  Alpomish  dostonining  ming  yilligi 
Respublikamizda  2000  yilda  keng  nishonlandi.  Asarning  badiiy  ahamiyatidan 
tashqari  iqtisodiy  qarashlar  ham  muhim  o'rin  tutadi.  Alpomish  dostonidagi 
iqtisodiy munosabatlar tarkibini quyidagicha guruhlash mumkin:  
1.  Islom  ta'limoti  asosidagi  iqtisodiy  munosabatlar.  Bu  munosabatlarni 
negizini  zakot  va  juzya  to'lovlari  bilan  bog'liq  masalalar  tashkil  etadi.  Ya'ni, 
Qo'ng'irot elida xukmronlik qilgan Alpomishning otasi Boybo'ri bilan uning akasi 
Boysaribiyning zakot to'lovi bo'yicha nizolardir.  
2.  Mehnat  taqsimotining  rivojlanganlik  darajasi.  Dostondan  ko'rinadiki  o'sha 
davrga  kelib  chorvachilik  tarmog'i  Qo'ng'irot  elining  ixtisoslashuvining 
ko'rsatkichidir.  
3.  Tovar-pul  va  moliya  tizimi  munosabatlari.  Dostonda  keltirilishicha 
Qo'ng'irotliliklarning  tovar-pul  munosabatlarida  natura  to'lovlari  ustuvorligi 
namoyon  bo'ladi.  Qalmiqlar  davlatida  esa  daromad  va  harajatlarni  tartibga  solish 
muxrdor lavozimi orqali yuritiladi. Muxrdor daromad va harajatlar bo'yicha hisob 
kitoblar  qilishda  oqsoqollar  tomonidan  yig'ib  topshiriladigan  soliq  va  yig'imlarga 
tayanadi.  Bu  mamlakatda  500  ta  oqsoqollik  lavozimi  joriy  etilgan.  Ularning 
maoshi  to'plangan  soliqlardan  bir  qismini  tashkil  etadi.  Sipohiylar  uchun  esa  500 

---

 
77 
pul  birligi  miqdorida  maosh  tayinlangan.  Muomila  uchun  ishlatiladigan  pul 
birliklari  qo'shni  mamlakatlardagi  zarb  qilingan  oltin  va  kumushlar  ekanligi 
to'g'risida ma'lumotlar berilgan. Soliqlarning manbai bir tomondar er solig'i bo'lsa, 
ikkinchi  tomondan  esa  savdo  karvonlari  va  ichki  bozordan  olinadigan  yig'imlar 
hisoblanadi.  
Umuman  olganda  xalq  og'zaki  ijodidagi  asarlar  millat  tarixidagi  iqtisodiy 
munosabatlarni  bayon  etishda  muhim  manbalardan  biri  hisoblanadi.  O'zbek 
xalqining  maqollari  ham  iqtisodiy  aqidalarning  tarkibiy  qismini  tashkil  etadi. 
Demak, milliy iqtisodiy taffakkurning umuminsoniy qadriyatlar bilan uyg'unligini 
ta'minlashda xalq og'zaki ijodi namunalaridan foydalanish muhim ahamiyatga ega.