O`zbekistоn respublikasi оliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

2.2
. G’arbiy Evropadagi iqtisodiy g'oyalarga qisqacha xarakteristika 
 
G’arbiy Evropada feodalizm jamiyati uch bosqichni bosib o'tdi: ilk feodalizm 
(V-X  asrlar),  rivojlangan  feodalizm  (X-XV  asrlar)  va  feodalizmning  emirilish 
davri (XVI-XVIII asrlar).  
Dastlabki  davrda  dehqonchilik  xo'jalikning  asosi  edi,  aholi  o'rtasida  keskin 
tabaqalanish ham mavjud emas edi. Yuzaga kelgan buyuk Frank davlatida ibtidoiy 
jamoa tuzumi emirilib, feodalizm  munosabatlari shakllanishi (quldorlik formasiya 
shaklida tarkib topmadi - «Sali haqiqati», 481-614) qonunlar to'plamida aks etgan. 
Bunda  eski  jamoa  munosabatlari  himoya  qilinadi  (umumiy  mulkchilik),  ammo 
ayrim  xo'jaliklarning  mustaqilligi  ham,  xususiy  mulkchilik  ham  qo'llab-
quvvatlanadi,  sinfiy  ajralish  asta-sekin  namoyon  bo'la  boshlaydi.  Olimlar 
feodalizmdan oldingi Frank kishlog'ining o'ziga xos bo'lganligini qayd qilib, erkin 
Frank  dehqoni  Rim  koloni  (qul)  bilan  yangi  krepostnoy  o'rtasidagi  figura 
ekanligini,  ya'ni  krepostnoylik  munosabatlari  endigina  shakllana  boshlaganligini 
qayd etgan edi. «
Sali haqiqati
» sinfiy differensiasiyani ko'rsatdi.  
Natural  xo'jalik  va  dehqonlarning  krepostnoylik  ekspluatasiyasiga  oid 
dastlabki «
Villalar to'g'risidagi kapitulyariy
» pomestelar to'g'risidagi qonun bo'lib 
(IX  asr  boshi), unda feodal  er egaligi va krepostnoylik  himoya  etiladi. Unda  endi 
jamoa, jamoa mulki to'g'risida gap yo'q. Bu hujjatda votchinaning yagona egasi va 
votchina  aholisining  majburiyatlari  to'g'risida  gapiriladi.  Natural  xo'jalikka 
asoslanganligi  tufayli  obrokning  mahsulot  shaklida  to'lanishi,  zahira  ham  natura 
shaklida  bo'lishi,  turli  kasbdagi  hunarmandlar  kerakligi  gapiriladi.  Sotuvchi  faqat 
ortiqcha mahsulotni chiqarish, ya'ni realizasiya qilishi kerak edi. Demak, o'z-o'zini 
ta'minlash birinchi o'ringa qo'yilgan.  
Krepostnoylikning  yuzaga  kelish  masalasi  ko'p  olimlarni  qiziqtiradi.  Erga 
monopoliya  egaligi  va  dehqonlarni  majbur  qilish  apparatining  paydo  bo'lishi  hal 
qiluvchi  rolni  o'ynagan.  Axir  inson  tug'ilgandan  ozod  bo'ladi-ku!  Natural  xo'jalik 
etakchi  bo'lsa  ham,  tovar  ishlab  chiqarish  ham  mavjud  edi.  Shaharlarda 
hunarmandchilik  sexlari,  savdo  rastalari  doimo  ishlab  turgan.  Ishlab  chiqarish 
almashuv  va  sotish  uchun  amalga  oshirilgan.  Sex  nizomlarida  ishlab  chiqarishni 

---

 
65 
uyushtirish,  xalfa  yollash,  o'quvchilar  olish  tizimlari  belgilangan  edi.  Master-usta 
bo'lish uchun ancha yuqori mulk senzi qo'yilgan.  
Umuman,  uy  hunarmandchiligiga  nisbatan  sex  ancha  ustunlikka  ega  edi, 
avvalo  keng  mehnat  taqsimoti  bo'lgan  (bu  ishning  tez  va  sifatli  bajarilishiga  olib 
kelgan), raqobat bor edi. Bunda masalan, uy qurilsa, g'ishtni alohida sex ko'targan, 
suvoqchi,  tom  yopuvchi  va  hokazolar  alohida  ish  yuritgan,  ishning  sifati  nazorat 
qilingan  (raqobat  bor),  agar  ish  sifatsiz  bo'lsa,  keyingi  buyurtma  boshqa  sexga 
berilgan  (umuman,  sanoat  rivoji  muhim  uch  bosqichni  bosib  o'tadi:  uy 
hunarmandchiligi, sex-manufaktura, fabrika).  
Klassik  o'rta  asr  davridagi  iqtisodiy  g'oyalar  kanonik,  ya'ni  qonuniy 
doktrinalar  asosida  rivoj  topdi.  Bu  sohada  cherkov,  ruhoniylar  katta  faoliyat 
ko'rsatdilar.  XII  asrning  o'rtalarida  boloniyalik  monax-rohib