O`zbekistоn respublikasi оliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

Varron
  (m.a.  116-27  yy.)  va 
Lyusiy  Kolumella
  (I  asr)  lar  quldorlik 
xo'jaligini  rasionallashtirish  muammolarini  ishlab  chiqdilar.  Shu  bilan  birga  olim 
va  arxeolog  bo'lgan  Varron  «
Qishloq  xo'jaligi  to'g'risida
»  degan  kitobida  bu 
sohaning  ahamiyatiga  katta  o'rin  beradi,  qishloqdan  shaharga  intilganlarni 
qoralaydi.  U  dehqonchilik  bilan  chorvachilikni  birga  rivojlantirishni  ma'qul  deb 
biladi.  Varron  ular  o'rtasidagi  «
buyuk  ittifoq
» tarafdori edi.  Buning  asosiy  sababi 
shundaki,  Italiyada  don  nisbatan  arzon  edi,  chorvachilikning  foydasi  esa  ancha 
yuqori  bo'lgan.  Shu  bilan  birga,  Varronning  fikricha,  har  bir  xo'jalik  o'z-o'zini 
ta'minlashi  kerak,  u  bozor  munosabatlariga  kam  e'tibor  qilgan,  qullar 
ekspluatasiyasi  tarafdori  bo'lgan  va  ularni  «
gapiruvchi  qurollar
»  deb  bilgan.  U 
qullarning  siyosiy  jihatdan  xavfli  ekanligini  tushungan  va  imeniyolarda  bir 
millatga  tegishli  qullarni  ko'p  saqlamaslik  kerak  deb  tavsiya  etgan  (chunki 
birlashib harakat qilishlari oson).  
Kolumella  o'zining  qishloq  xo'jaligiga  oid  yirik  asarida  qullar  mehnatining 
samarasi  pastligini  ta'kidlaydi  (birovga  ishlaydi-da!).  Uning  fikricha,  qullar  erni 
yaxshi  ishlamaydilar,  er  yuqori  hosil  berishi  uchun  kayg'urmaydilar.  U  erkin 
mayda  ishlab  chiqaruvchilarning  mehnati  qullarnikidan  yuqori  bo'lishini  isbotlab 
berdi,  yirik  quldorlik  latifundiyalariga  nisbatan  mayda  dehqonchilikni  afzal  deb 
hisobladi. Bu davrda yirik latifundiyalarning inqirozi aniq bo'lib qoldi, rivojlanish 
faqat  ekstensiv  yo'l  bilan  bordi,  ya'ni  hosil  qo'shimcha  er  hisobigagina  oshdi. 
Qullar imkoni boricha erni ishlamaslikka intilgan. Kolumella bunday erlarni erkin 
kolonlarga  bo'lib  berish  yaxshiroq  samara  beradi,  degan  to'g'ri  qisqacha 

---

 
59 
xulosalarga  keldi,  uningcha  mayda  ishlab  chiqarishga  o'tish  kerak  edi  (hozirgi 
davrga solishtirib ko'ring).