O`zbekistоn respublikasi оliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

velosipedni qayta kashf qilishga
 hojat 
qolmaydi, tarixiy tajriba shunisi bilan ham qimmatlidir.  
Ammo  shunday  bo’ldiki,  oxirgi  25-30  yil  davomida  bu  fanlarga kam  e'tibor 
berildi,  hatto  "
Iqtisodiy  ta'limotlar  tarixi
" katag’onga uchradi, faqat mustaqillik 
yillari bu fanni oliy o’quv yurtlarida qaytadan o’qitish boshlandi. Bu o’z-o’zidan 
bo’lgani yo’q, albatta.  

---

 
38 
Sovetlar  tuzumi  davrida  ko’pgina  fanlar,  shu  jumladan,  iqtisodiyot  fani 
sinfiylik,  partiyaviylik  mafkurasi  asosida  o’rganildi,  marksizm-leninizm  g’oyalari 
birdan-bir to’g’ri ta'limot deb qabul qilindi va barcha masalalar yechilgan, tarixga, 
uzoq  o’tmishga  hech  qanday  hojat  yo’q,  degan  umumiy  qayfiyat  yuzaga  keldi. 
Sotsialistik  va  kommunistik  jamiyat  qurishda  dasturilamal  bo’lgan  mafkuraga 
muqobil bo’lgan barcha fikrlar tanqidga uchradi; asosiy e'tibor markscha-lenincha 
iqtisodiy  ta'limotni  o’rganishga,  kapitalizm,  bozor  munosabatlarining  kelajagi 
yo’qligini zo’rma-zo’raki "isbotlash"ga qaratildi. 
 Ammo  bu  yo’l  tarix  sinovidan  o’tmadi.  Iqtisodiyotda  sinfiy,  mafkuraviy 
tamoyillar  ertaklardagi  qum  saroylari  kabi  vayron  bo’la  boshladi.  Tabiatning 
yomon  ob-havosi  bo’lmaganidek,  tarix  ham  bo’lib  o’tgan  yaxshi  yoki  yomon 
voqealar uchun hech kim oldida tavba-tazarru' qilmaydi. 
Hozirgi  davr  olimlari  avvalgi  mualliflardan  ko’ra  ko’proq  biladilar,  bu 
ob'ektiv  jarayon,  ammo  shunisi  ham  ayni  haqiqatki,  biz  ular  tufayli  ham  shu 
narsalarni bilamiz.  
Yana  shuni  ham  alohida  ta'kidlab  o’tish  kerakki,  sobiq  SSSR  davrida  qaysi 
fanni  o’qish,  qanday  dastur  va  darslik  asosida  o’qitish  "markaz"ning  to’la 
ixtiyorida  bo’lgan.  Tarjima  qilish  ham  shu  yo’sinda  olib  borilgan.  Oxir-oqibat 
o’zbek tilida biror jiddiy asar yaratishga yo’l berilmagan. Ayniqsa, Sharq, xususan 
o’rta  osiyolik  olimlar,  donishmandlar  va  allomalarning  iqtisodiyot  va  boshqa 
fanlarga qo’shgan hissasi doimo kamsitib kelingan.  
Mustaqil  taraqqiyot  yo’liga  o’tgan  O’zbekistonlik  olimlar  oldida,  ko’pgina 
fanlar  kabi,  iqtisodiyot  fani  borasida  ham  katta  ishlarni  amalga  oshirish  vazifasi 
turibdi.  Yangi  dastur,  o’quv  qo’llanma  va  darsliklar  yaratish  eng  muhimdir. 
iqtisodiyot  insoniyat  tarixi  kabi  qadimiydir.  Iqtisodiyotga  oid  fikr,  g’oya,  qarash, 
nazariya  va  ta'limotlar  ham  ko’p  ming  yillik  tarixga  ega.  Lekin  ularning  asosiy 
qismi yozuv paydo bo’lganidan so’ng, yozma manbalardan bizgacha yetib kelgan. 
Bu  manbalar,  ulardagi  g’oyalar  avvalo  insoniyatning  muqaddas  mulkidir,  uni 
topish, o’rganish va kelajak uchun saqlash savobli bo’lsa, ulardagi nodir fikrlarni 
hayotga tadbiq etish ham nazariy, ham amaliy ahamiyat kasb etadi, katta tarbiyaviy 
ahamiyatga ega.  
Iqtisodiyot  baynalmilal  hodisa  bo’lib,  uning  oldida  turgan  vazifalar  barcha 
xalqlar  va  mamlakatlar  uchun  bir  xil,  ammo  ular  rivojlanish  davomida  turlicha 
natijalarga  erishganlar.  Hozirgi  davrda  ham  bozor  iqtisodiyotining  prinsiplari 
hamma uchun bir xil bo’lishiga qaramasdan natijalar turlichadir.XVIII asr oxirida 
klassik  iqtisodiy  maktab  vakillari  Adam  Smit  va  David  Rikardo  ob'ektiv,  ya'ni 
inson  xohishiga  bog’liq  bo’lmagan,  ammo  ular  tomonidan  o’rganilishi  mumkin 
bo’lgan  qonunlar  asosida  amal  qiluvchi  xo’jalik  tizimi  to’g’risidagi  ta'limotni 
yaratdilar.  Ularning  fikricha,  davlatning  iqtisodiy  siyosati  bu  qonunlarga  xilof 
bo’lmay,  aksincha  bu  qonunlarga  suyanishi  kerak,  ana  shunda  iqtisodiyot  ravnaq 
topadi va aksincha. Demak, bu qonun va qonuniyatlarni bilish, ulardan amaliyotda 
to’g’ri  foydalanish  hayot  talabi  bo’lib  bormoqda.  Uzoq  o’tmishdagi  ko’pgina 
o’gitlar,  hayotiy  tajribalar,  allomalarning  fikri  va  g’oyalari  hozirgi  kunda 
asqotmoqda, ularni o’rganish va eng muhimi hayotga tadbiq etish zarur.  
Iqtisodiy ta'limotlar tarixi deyarli to’rt ming yillik rivoji davomida bir qancha 
bosqichlarni bosib o’tdi. Ularning turli yo’nalishlari va maktablari mavjud  

---

 
39