O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi

Mavzu: KASB PSIXOLOGIYASINING PREDMETI 
 
R e j a : 
1. 
Kasb psixologiyasi fanining predmeti, maqsad va vazifalari. 
2. 
Kasb psixologiyasi  fanining shakllanish tarixi. 
3. 
Kasb psixologiyasining boshqa fanlar bilan bog`liqligi. 
4. 
O`quv  fanlari  tizimida  kasb psixologiyasi. 
 
T a ya n ch     s o' z     v a     i b o r a l a r : 
 
Kasb psixologiyasi, rux, aks  ettirish, psixika, Aristotel, refleks, emperizm, sensualizm, faktlar, jarayonlar, 
individual  xususiyatlar,  vazifalar,  psixik  holatlar.  Prinsip,  determinizm,  ong,  faoliyat,  amaliyot,  nazariya,  soha, 
ijtimoiy psixologiya, psixika, tadqiqot, psixik taraqqiyot, ijtimoiy borliq. 
Psixologiya  lotincha  ―psyuxe"-ruh,  "logos"-fan,  ta'Iimot  degan  so'zlardan  oiingan  bo'iib,  psixologiya  fani 
inson  ruhi  haqidagi  ta'limotdir.  Boshqacha  qilib  aytganda  psixologiya  ruhshunoslik,  insonshunoslik  haqidagi 
fandir. 
O‗zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov: «Psixologiya fani biz uchun eng zarur sohalardan biri. 
Psixologiyani  o‗rganish  -  hayotni,  insonni  o‗rganish  degani.  Kerak  bo‗lsa,  rahbarlik  qilmoqchi  ekansiz,  yetakchi 
bo‗lib, odamlarga ko‗rsatma bermoqchi ekansiz, oldin ularning psixologiyasini har tomonlama o‗rganish kerak))
1
, - 
degan edi. Ushbu fikr kasbiy psixologiya fanining metodologik asoslaridan birini tashkil qiladi. 
Har  qanday  inson  kundalik  hayotida  odamlar  bilan  uchrashib,  muloqotga  kirishar  ekan,  u  o‗zining  bosiq 
yoki  qiziqqon,  beparvo  yoki  qiziquvchan,  mehribon  yoki  bag‗ritosh,  jahldor  yoki  bosiq  va  hokazolardan  iborat 
ichki va tashqi ruhiy olamini namoyon qiladi. Bu ruhiy holatlar ongli va ongsiz tarzda namoyon bo‗ladi. Ana shu 
holatlar- ning barchasi insonning psixikasini tashkil qiladi. 
Inson psixikasi moddiy va ma‘naviy borliqdagi narsa va hodisalarni jonli in‘ikos etuvchi murakkab jarayon 
bo‗lib, u insoniyatning uzoq davom etgan fiziologik rivoji uyg‗unligining mahsuli hisoblanadi 
                                                 
 

---

 
131 
Xo‗sh, psixika nimaq 
Psixika  -  yuqori  darajada  tashkil  topgan  materiyaning  tizimli  xossasi  (xususiyati),  subyekt  tomonidan 
obyektiv borliqni faol aks ettirish,  mazkur borliq manzaralarini subyekt o‗zidan uzoqlashtirmay  ifodalashi,  xuddi 
shu  asnoda  o‗z  xulqi  va  faoliyatini  shaxsan  boshqarishdir.  Psixikada  o‗tmishning,  hozirgi  davr  va  kelgusi 
zamonning hodisalari ifodalangan, tartibga solingan
1
. Psixikaning asosiy vazifalari - aks ettirish - faoliyat va xatti-
harakatlarni boshqarishdir. 
Uning namoyon bo‗lish shakllari va ularning o‗zaro bog‗liqligi psixik (bilish) jarayonlar (sezgi, idrok, xotira, 
tafakkur,  xayol,  nutq  va  diqqat),  psixologik  holatlar  (hissiyot,  emotsiya,  e‘tiqodlilik,  bardamlik,  tetiklik, 
qiziquvchanlik,  hayratlanish,  ishonchlilik,  ijodiy  ruhlanish),  shaxsning  xususiyatlari  (yo‗nalishlar,  temperament, 
xarakter, qobiliyat, iqtidor, aqliy salohiyat, xulq motivatsiyasi, ish uslubi, mas‘uliyat)da kuzatiladi. 
Psixologiya  -  psixikaning  kelib  chiqishi,  rivojlanish  qonuniyatlari,  shuningdek  insondagi  onglilik  va 
ongsizlik fenomenlarining xilma-xil ko‗rinishlarini o‗rganuvchi fan. 
Psixologiya  yunoncha  «psixologos»  so‗zidan  olingan  bo‗lib,  «jon»,  «ruh»  haqidagi  fan,  ta‘limot  degan 
ma‘noni anglatadi. Biroq hozirgi davr ilmida «jon» tushunchasi o‗rniga «psixika» atamasini qo‗llash qabul qilingan. 
Chunki  lingvistik  nuqtai  nazardan  «jon»,  «psixika»  tushunchalari  aynan  bir  ma‘noni  bildiradi.  Lekin  «psixika» 
atamasi  bugungi  kunda  «jon»ga  nisbatan  kengroq  ma‘noga,  ko‗lamga  ega  bo‗lib,  inson  ruhiyatining  ham  ko‗zga 
ko‗rinuvchi, ham ko‗zga ko‗rinmas tomonlarini o‗zida aks ettiradi. 
Psixologiya fanining obyektiga psixika, ong va ongsizlik, shaxs va uning faolligi kirsa, uning predmetini ana 
shu obyekt  haqidagi  muayyan bilimlar  tashkil qiladi (Obyekt  -  kishilarning diqqatini o‗ziga tortadigan  moddiy  va 
ma‘naviy borliq. Predmet - moddiy va ma‘naviy borliq haqidagi bilimlar majmuasi va o‗rganiladigan masalalar). 
Yuqorida ta‘kidlab o‗tganimizdek, kasbiy psixologiya kasb psixologiya tarkibida yuzaga kelgan bo‗lib, aniq 
faoliyat,  ya‘ni  ichki  ishlar  idoralari  faoliyatidagi  psixologik  jihatlarning  muhim  tomonlarini  o‗rganishga 
bag‗ishlangan fan hisoblanadi. 
Kasbiy psixologiya ilmiy-amaliy fan bo‗lib, umumiy psixologiyaning qonuniyatlarini o‗rganadi va bu fanni 
samaradorligini oshirish uchun tavsiyalar ishlab chiqadi. 
Kasbiy  psixologiya  fani  kasb  doirasidagi  munosabatlar,  odamlarning  psixik  faoliyatini  huquqiy  boshqarish 
mexanizmlari  va  qonuniyatlarini  o‗rganuvchi  fandir.  Bunda  guvohlar,  xolislar,  jabrlanuvchi,  gumonla- 
nuvchilarning ko‗rsatmalari hamda so‗roq olib borishning psixologik asoslarini o‗rganish maqsad qilib qo‗yilgan. 
Kasbiy psixologiya fanining maqsadi - kasb xodimlari faoliyatining taraqqiyot qonuniyatlari, turli toifadagi 
shaxslar  bilan  o‗zaro  munosabatlar  jarayonida  psixologik  bilimlardan  foydalana  olish  ko‗nikma  va  malakalarini 
shakllantirishdan iboratdir. 
Shu  ma‘noda,  kasbiy  psixologiya  fanining  metodologik  asosini  O‗zbekiston  Respublikasi  Prezidentining 
asarlari,  faylasuf-allomalarning  psixologiya  faniga  oid  g‗oya  va  nazariyalari  hamda  hukumat  qonunlari,  IIVning 
buyruq va ko‗rsatmalari tashkil etadi. 
Psixologiya,  falsafadek  juda  qadimiy  fa nl a rd a nd ir   va  j ud a  b o y  ta ri xga   ega di r. Pisxologiya 
dastlab  falsafa  doirasida  faoliyat  ko'rsatgan.  Psixologiya  juda  uzoq  tarixga  ega.  Dastlabki  psixologik  tasavvurlar 
Qadimgi  Sharq  mamlakatlarida,  Xitoy,  Hindiston,  Misr  kabi  mamlakatlarda  vujudga  kelgan.  Psixologik 
tasavvurlarning  vujudga  kelishida  odamlar  o'rtasida  farqlarning  mavjud  ekanligi,  ammo  bu  farqlarning  sabablari 
aniq bo'lmaganligi bilan bog'liq.    
Kishining  psixikasi  haqidagi  ta'limotni  birinchi  marta  Aristotel  (eramizdan  avvalgi  384-322  yillar)  «Ruh