O‘zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

2-MAVZU. KOMPYUTER LINGAFON SINFLARI: TURLARI  
VA ULARDA ISHLASH USULLARI 
REJA: 
1) Kompyuter lingafon sinflari chet tilini o‘rgatishning asosiy texnik vositasi.   
2)  Zamonaviy    kompyuter    lingafon    sinfari    turlari.  Kompyuter  lingafon    sinflarida  
qo‘llanaladigan  dasturiy  vositalar.   
3)  Kompyuter  lingafon    sinflarida    bajariladigan    mashg‘ulotlar    turlari    va    ularni 
boshqarish usullari. 
Qo’llaniladigan    ta’lim    texnologiyalari:    FSMU  texnologiyasi,  Blis-so’rov  texnologiyasi,  Qor  bo’ron 
metodi,  «Nima  uchun?»  sxemasi  texnologiyasi,  Insert  texnologiyasi,  “bilaman.  bilishni  xohlayman.  bilib  oldim” 
metodi, Klaster. 
Adabiyotlar: A1;A2; A4; Q1; Q2; Q3; Q4; Q5; Q6; E1; E2; 
 
Hozir  insoniyat  tashabbusidagi  har  bir  ishda  kompyuterni  qo’llanilayotgani  yaqqol 
ko’zga tashlanmoqda. Kompyuterning dunyoga kelishiga avvalam bor injenerlar va fiziklar juda 
muhtoj bo’lganlar desak mubolag’a bo’lmaydi. Juda tez rivojlanib borayotgan fan va texnikaning 
oldida  turgan  masalalarni    juda    katta    hisoblashlarga  olib  keladi  va  bo’larni  faqat  kompyuter 
yordamida hisoblash mumkinligini olimlar tushunib  yetdilar. Endi  kompyuterlarning eng oddiy 
to’plamlaridan  tanlashni    boshlaymiz.  Boshlang’ich  informatsiyalar  mashinaga  uzluksiz 
chizislar, ya'ni  tenglamalar  yordamida  berilishi mumkin bo’lsa  va bunda mashinalarning o’zi 
hisoblashlarni  davom  ettirib  chizmani  ekranga    chisarsa,  bunday    mashinalar    avtomatik 
hisoblash mashinalari  (AHM) deyiladi.  Bularning boshqacha turi raqamli hisoblash mashinalari 
(RHM) deyiladi. 
Ular  uzluksiz  bo’lmay  diskret  bo’ladilar.  Bunday  turdagi  mashinalar  barcha  axborotlar 
raqamli  kodlar  ko’rinishida  bo’ladi.  IBM  PC  tipidagi  shaxsiy  kompyuterlar  (SHK)  asosan 
qo’yidagi asosiy qurilmalardan tashkil  topadi: 
• 
 
Kiritish qurilmasi (Klaviatura, “Sichqoncha”);  
•  Chiqarish qurilmasi (Printer, Monitor); 
•  Tizimli (Tizimli) blok (Xotira, protsessor, adapterlar). 
Xotira  ma'lumotlarni  saqlash  uchun  xizmat  qiladi.  U  o’z  navbatida  tashqi  va  ichki 
xotiraga  bo’linadi.  Tashqi  xotira  (qattiq  disk  yoki  vinchester)  ma'lumotlarni  uzoq  muddatda 
saqlash uchun xizmat qiladi. Tashqi xotiraning quyidagi turlari ham mavjud: 
Protsessor  -  dastur  bilan  berilgan  ma'lumotlarni  qzgartiradigan,  hamma  hisoblash 
jarayonlarini  boshqaradigan  hamda  hisoblash  ishlariga  tegishli  moslamalarni  o’zaro  aloqasini 
o’rnatadigan  qurilmadir.  Protsessorda  arifmetik  va  mantiqiy  amallarni  bajarish,  xotiraga 
murojaat  qilish,  dasturda  berilgan  ko’rsatmalarni  ko’rsatilgan  ketma-ketlikda  bajarish  hamda 
xotira bilan aloqa o’rnatish amalga oshiriladi.   
Protsessor asosan quyidagi qurilmalardan tashkil  topadi. 
Mikroprotsessor-kompyuterni 
boshqarish 
va 
barcha 
hisob 
ishlarini 
bajaradi.  
Mikroprotsessor turli amallarni tez bajarish sobiliyatiga  ega. Uning  tezligi  sekundiga 4 milliard 
amalga va undan ortiq bo’lishi mumkin. 
Operativ  xotira  protsessor  uchun  zarur  bo’lgan  programmalar  va  ma'lumotlar  saqlaydi. 
Kompyuter o’chirilishi bilan operativ xotiradagi ma'lumotlar o’chiriladi. 
Operativ xotira o’zida kompyuterda  ishlayotgan  programma va ma'lumotlarni saqlaydi. 
Ma'lumotlar  doimiy  xotiradan  operativ  xotiraga  ko’chiriladi,    olingan    natijalar    zarur    holda 
diskka qayta yoziladi. 
Qattiq diskka programma va ma'lumotlar ko’chiriladi. 
Qattiq disk programma va ma'lumotlarni doimo saqlaydi. 
Elektron sxemalar (yoki kontrollyorlar)  kompyuterga  kiruvchi (monitor,  klaviatura  va  
hokazolar) turli qurilmalar ishini boshqaradi. 
Kiritish chisarish  porti  orqali protsessor bilan ma'lumot almashadi. 

---

 
13 
 
Ichki  qurilmalar    bilan    ma'lumot    almashuvi    uchun  maxsus  portlar,  hamda  umumiy 
portlar mavjud. Umumiy portlarga printer, "sichkoncha" ulanishi mumkin. 
Umumiy  portlar  3  xil  bo’ladi:  universal  seriyno`y  USB1  –  USB6  bilan  belgilanadi, 
parallel  -  LPT1  -  LPT4  bilan  belgilanadi    va  ketma-ket  COM1  -  COM3  bilan  belgilanadi. 
Universal portlar kirish chikishni parallel va ketma-ket portlarga nisbatan tez bajaradi. 
Kiritish  qurimasi  –  komp'yuterga  yangi  ma'lumotlarni  kiritish  uchun  xizmat  qiladi. 
(Klaviatura, sichqon, skaner) 
Chiqarish  qurilmasi  –  komp'yuterda  joylashgan  ma'lumotni  foydalanuvchiga  yetkazish 
uchun xizmat qiladi. (Printer, Monitor). 
Shaxsiy  kompyuterning  so’shimcha  qurilmalari.  Kompyuter  imkoniyatlarini  oshirish  
maqsadida    unga    turli  qo’shimcha  qurilmalar  ulanishi  mumkin.  Bu  kompyuter,  "sichkoncha", 
model,  skaner va hokazolardir. Bunda: Printer - ma'lumotni qog’ozga chiqaradi. "Sichqoncha" - 
ma'lumot kiritilishini yengillashtiruvchi  manipulyator. 
Modem  -  telefon  tarmog’i  orqali    boshqa      kompyuter    bilan  ma'lumot  almashish 
imkoniyatini beradi. Skaner – qog’ozdagi ma'lumotni kompyuterga  tasviriy  ravishda kiritadi.