O`zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta'lim vazirligi

Rivojlanishidagi nuqsonlarni klassifikasiyalash, ularning sabablari va 
omillari. 
 
Olib borilgan tadqiqotning ko‘rsatishicha, rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan 
bolalarning soni ko‘p bo‘lib, ayni vaqtda yanada oshib bormoqda.  
«Anomaliya»  tushunchasi  yunonchadan  tarjima  qilinganda  me‘yordan, 
umumiy qonuniyatlardan chetlanish, noto‘g‘ri rivojlanishni anglatadi. 

---

Rivojlanishida  muammolari  bo‘lgan  bolalarda  jismoniy  yoki  psixik 
kamchiliklar  (nuqsonlar)  bo‘ladi,  ular  bolalarning  umumiy  rivojlanishida 
chetlanishlarning  sodir  bo‘lishiga  sabab  bo‘ladi.  Nuqsonning  xususiyati,  paydo 
bo‘lishiga  qarab  ayrim  kamchiliklarni  to‘la  yo‘qotish,  ayrimlarini  esa  tuzatish,  
uchinchi  xillarining  o‘rnini  to‘ldirish  mumkin.  Anomal  bolaning  rivojlanishida 
uni o‘qitish va tarbiyalash asosiy muammo hisoblanadi.  
Ayni  vaqtda  rivojlanishidagi  chetlanishlarning  klassifikasiyasi  bo‘yicha 
yagona qarash mavjud emas.  
M.A.Vlasova  va  M.S.Pevznerlar  anomal  bolalarning  quyidagi  guruhlari 
ko‘rsatadilar: 
1. Sensor xislati yetishmaydigan (noraso) bolalar (eshitish, ko‘rish, nutqi 
qobiliyatlari,  tayanch-harakat  apparat  va  sensomotorikasining  funksiyasi 
buzilgan). 
2. Psixik rivojlanishi ortda qolgan bolalar. 
3. Astenik yoki reaktiv holati hamda nizoli tashvishlanishga ega bo‘lgan 
bolalar. 
4. Psixopatik xulqli bolalar (xulqning emosional buzilishi). 
5.  Aqli  zaif  bolalar  (debillik,  imbesillik,  idiotiya  darajasidagi 
oligofrenlar). 
6.  Psixik  kasallikning  boshlang‘ich  ko‘rinishi  (shizofreniya,  epilepsiya, 
isteriya va boshqalar) namoyon bo‘ladigan bolalar. 
O.N.Usanova anomal bolalarni quyidagi guruhlarga ajratishni taklif 
etadi
1
:  
1. Organik buzilishlar sababli rivojlanishida chetlanish bo‘lgan bolalar. 
2.  Funksional  yetuk  emasligi  sababli  rivojlanishida  kamchilik  bo‘lgan 
bolalar. 
3.  Psixik  deprivasiyalar  asosida  rivojlanishida  kamchiliklar  bo‘lgan 
bolalar.  
Defektolog  V.S.Raxmanova  rivojlanishida  nuqsonlar  bo‘lgan  bolalarni 
quyidagicha guruhlarga ajratishni taklif etadi
2
:  
1. Intellektual buzilishga ega bolalar (aqli zaif va psixik rivojlanishidan 
ortda qolgan bolalar). 
2. Nutqi buzilgan bolalar. 
3.  Sensorli  nuqsonlarga  ega  bolalar  (ko‘rish  va  eshitish  qobiliyatlari 
buzilgan) 
4. Tayanch-harakatli apparati buzilgan bolalar. 
5. Rivojlanishida kompleks buzilish bo‘lgan bolalar. 
Anomal  bolalarda  nutqiy  qobiliyatning  buzilishi  umumiy  qonuniyat 
hisoblanadi.  
Bolaga korreksion ta‘sir ko‘rsatishning samaradorligi mavjud nuqson xususiyati, 
ayrim psixik  jarayon yoki funksiyalarining buzilganlik darajasi, bolaning yoshi, 
nuqsonlar o‘rnini to‘ldirishga imkon beruvchi qobiliyati, tibbiy-pedagogik ta‘sir 
ko‘rsatish,  bola  yashayotgan  muhit  hamda  uni  tarbiya  sharoitlarining  mavjud 
                                                 
1
  Усанова  О.Н.  Психик  ривожланишида  муаммолари  былган  болалар.  –  Москва, 
Педагогика, 1995.  
2
 Рахмонова В.С. Дефектология ва логопедия асослари. –Тошкент, Ы=итувчи, 1990. 

---

ahvoli  va  boshqa  omillarga  bog‘liq.  Anomal  bolalarning  ma‘lum  guruhi  faqat 
psixologik-pedagogik  ta‘sirga  muhtoj  bo‘lsalar,  boshqa  guruhlari  ularga  esa 
davolash–sog‘lomlashtirish  tadbirlarining  amalga  oshirilishini  talab  etadi. 
Rivojlanishdagi 
nuqsonlarning 
barvaqt 
diagnostika 
qilinishi 
ma‘lum 
muvaffaqiyatlarga erishishning garovidir.