O‘zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o‘rtа mаxsus tа’lim vаzirligi

 
4-amaliy mashg’ulot 
Mavzu: Payvandlash simlarini rusumlanishini o’rganish 
Ishdan maqsad: Payvandlash simlarini markasini, turlarini va shartli belgilarini 
o’rganish. 
Payvandlash po’lat simi 
Po’latni payvandlash uchun  2246—70 buyicha tayyorlangan maxsus po’lat sim 
ishlatiladi.  Standartda  kam  uglerodli  va  legirlangan  po’latdan  sovuqlayin  cho’zib 
tayyorlangan silliq sim keng tarqalgan, bu sim  massasi 80 kg gacha kalava yoki buxta 
ko’rinishida keltiriladi. Iste’molchining talabiga muvofiq kalava massasi undan ortiq va 
kam bo’lishi mumkin. 
Metallarni  payvandlashda  ishlatiladigan  metall  elektrod  simlari  kimyoviy 
tarkibiga    ko’ra  uglerodli, legirlangan va  ko’p  legirlangan  po’lat  simlarga  ajratiladi 
va ularning diametri 0,3-12 mm gacha  bo’ladi. Payvandlash simlari 7 markada  bo’lib, 
ulardan  6  tasi  (Св-08,  Св-08A,  Св-08AA
1
,  Св-08GA,  Св-10ГA,  Св-10Г2)  kam 
uglerodli    po’latlarni  payvandlashga,  30  tasi  (Св-108ГС,  Св-12ГС,  Св-18XГС  va  
boshqalar)  legirlangan    po’latlarni  payvandlashga  va  41  tasi  (Св-12  XНMФ,  Св-10 
X17T,  Св-30X25Н1617  va    boshqalar)    ko’p  legirlangan    po’latlarni  payvandlashga 
mo’ljallangan (ДАСТ 2246-70). 
 
Bu simlar markalarining shartli belgilaridagi Св harfi payvandlash simini, 
raqamlar  uglerodning  yuzdan  bir  ulushini  Г-marganetsni,  A-oltingugurt  va  fosforning 
kamligini, AA- bo’lsa, oltingugurt va fosforning yanada kamligini bildiradi. X-xromni, 
С-kremniyni,  M-molibdenni,  Ф-vannadiyni,  T-titanni  va  xarflardan  keyingi  raqamlar 
esa elementlarning o’rtacha foiz miqdorini bildiradi. 
 
Elektrod tayyorlash uchun sim o’ramidan ma’lum o’lchamli sim kesib 
olinib, sirtiga maxsus  qoplama material  qoplanadi. Metallarni dastaki payvandlashda 
ko’proq foydalaniladigan elektrodlar diametri 2-6 mm  bo’lib, uzunligi 350 -450 mm 
oralig’ida  bo’ladi. Ularni tayyorlashda elektrod tutqichga o’rnatish uchun 30-40 mm 
joyi  qoplamasiz qoldiriladi. 
 
Ma’lumki,  maxsus  qoplamasiz  elektrodlar  bilan  metallarni  payvandlashda 
yoyning  barqaror  yonmasligi,  metall  vanna    tashqi  muhitning  zararli  ta’siridan 
saqlanmasligi va  boshqa sabablarga  ko’ra  hosil  qilingan chok sifatli bo’lmaydi. Shu 
sababli  metall  elektrodlar  maxsus    hossali    qoplama  bilan    qoplanadi.  Metallarni 
payvandlashda  elektrod  sim  bilan  birga    qoplama  material  ham  suyuqlanib  yoyning 
barqaror yonishini, metall vannani havoning zararli ta’siridan muhofaza etishni, temirni 
oksidlardan qaytarish va legirlanishini ta’minlaydi.  Qoplama materialining shlak va gaz 
ajratuvchi  komponentlariga  marmar,  bo’r  rutil,  tsellyuloza  va    boshqalar,  yoyning 
barqaror  yonishini  ta’minlovchi  (elektrodlararo  gazlarni  ionizatsiyalanish  potentsialini 
pasaytiruvchi) ishqorli elementlar, qaytaruvchi va legirlovchilar sifatida kukun tarzidagi 

---

144 
 
ferroqotishmalar, ularni bog’lovchi sifatida   ko’pincha suyuq shisha (natriy yoki kaliy 
silikati) dan foydalaniladi.