O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta‟lim vazirligi

 

 

---

 

 

30 

 

II BOB. SHAROF BOSHBEKOV DRAMALARINING GRAMMATIK 

XUSUSIYATLARI 

 

2.1. Sharof Boshbekov dramalarida morfologik birliklarning qo‟llanilishi 

Ma‟lum  bir  fikrni  ifodalash  uchun  morfologik  shakllarning  va  sintaktik 

qurilmalarning stilistik variantlaridan foydalanish va tilda ana shunday sintaktik va 

morfologik sinonimiyaning mavjudligi grammatik birliklar haqida  so‟z yuritishga 

asos bo‟ladi.

18

  

Morfologik  shakllar  ichida  subyektiv  baho  shakllarida  stilistik  bo‟yoq  aniq 

sezilib turadi. Bu shakllar ko‟proq badiiy nutq uchun xarakterli bo‟lib, u oz bo‟lsa-

da, og„zaki so‟zlashuv nutqida uchraydi.

19

 

Ma‟lumki, morfologik usul bilan ekspressivlikni hosil qilishda maxsus so`z 

shakllari  va  grammatik  ma‟no  vazifasi  mavjud  bo`lgan  so`z  shakllaridan 

foydalanamiz.  O`zbek  tilida  ot  va  fe`l  so`z  turkumlari  shakllarga  boyligi  hamda 

boshqa  so`z  turkumlarida  shakllar  hosil  qilish  birmuncha  chegaralanganligi  bois, 

ekspressiv-emotsionallikni hosil qilishning morfologik usuli asosan ot va fe`l so`z 

turkumiga xosdir. 

Sharof Boshbekov dramalarida ham ba‟zan subyektiv baho shakllari, ba‟zan 

kichraytirish-erkalash  shakllari  deb  yuritiladigan  ot  so`z  turkumi  doirasida 

emotsional-ekspressivlikni hosil qiluvchi –cha, - choq (chak), -jon, -xon, -oy, -gina  

singari  qo`shimchalar  yordamida  hosil  qilingan  shakllarni  uchratish  mumkin.  Bu 

qo`shimchalar  bilan  faqatgina  kichraytirish-erkalash  ma`nolari  emas,  balki  shu 

bilan  birgalikda  ijobiy  va  salbiy  munosabat,  suyish,  mensimaslik,  tahqirlash, 

hurmatlash, e`zozlash kabi ma`nolar  yuzaga keladi. 

          Salbiy munosabat: 

          M:  Olimjon. Bu-mashina. Ertaga sinovdan o‟tmasa, buzib  tashlayman. Bir 

uyum temir qoladi. 

Qo‟chqor. Ha, endi buzmang-da, Olimtoy. Shunday narsani buzsangiz 

                                                 

18

 

Шомақсудов А. ва бошқалар. Ўзбек тили стилистикаси. – Т: Ўқитувчи. 1983 

19

 Кỷрсатилган манбаa. 

 

---

 

 

31