O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta‟lim vazirligi

Jargonlar.  Qo`llanish  doirasi  chegaralangan  leksikaning  uchinchi  turi  bu 

jargon,  argo,  varvarizmlar,  vulgarizmlar  hisoblanadi.  Mahalliy  territorial 

dialektlarning  so`zlari  (sheva  so`zlari)  dialektizmlar  sanalsa,  sinfiy  dialektning 

so`zlari  jargonlar  deyiladi.        Jargonlar  sinfiy  ayirmalikni  ko`rsatib  beradigan 

yuqori tabaqa vakillari uchun tushunarli bo`lgan so`z va iboralardir. 

Jargonlar  o`zbek  tilining  o`z  so`zlaridan,  ba`zan  boshqa  tillardan  (arab  va 

tojik tillardan) olinib qo`llangan so`zlardir.  

Bunday  so`zlar  umumxalq  tilidan  farq  qilib  biror  ijtimoiy  guruh  o`rtasida 

yaratilgan  va  ularning  talablarini  ifodalovchi  maxsus  so`z  va  iboralarga  jargon 

so`zlar  deyiladi.  Jargon  fransuz  tilidan  olingan  bo`lib,  “buzilgan  til”  ma`nosini 

anglatadi. 

Jargonlarning  eng  xarakterli  belgisi  o`zaro  so`zlashuvda  fikrni  boshqalardan 

maxfiy, sir tutishdir. Shunga ko`ra jargonlarning yaratilish yo`llari ham ko`pincha 

tilning  so`z  yasash  sistemasiga  to`g`ri  kelmaydi.  Ular  o`ziga  xos  sun`iy  shartli 

so`zlardir.  Jargonlar  ko`pincha  tildagi  so`zlarning  tovush  tomonini  o`zgartirish, 

buzib  qo`llash,  boshqa  tillardan  so`z  o`zlashtirish  va  tildagi  mavjud  so`zlarga 

maxsus ma`no berish yo`li bilan hosil qilinadi.  

Jargonlarning biror guruh yoki tabaqa doirasida paydo bo`lishiga qarab ikkiga 

ajratish mumkin: professional jargonlar va ijtimoiy jargonlar.

13

 

Professional  ya`ni  kasbiy  jargonlarga  biror  kasb-hunar  kishilari  orasida 

ishlatiladigan maxsus so`z va iboralar kiradi. Bu xil jargonlarning paydo bo`lishi, 

odatda ishlab chiqarish, ixtisosi, mehnatning umumiy sharoiti va ba`zan turmush-

madaniyat  tarzlari  bilan  ham  bog`liq  bo`ladi.  Professional  jargonlar  ijtimoiy 

jargonlardan  manfiy  (nomaqbul)  ma`no  ifoda  qilishi  va  ba`zan  vulgar  xarakterga 

ega bo`lishi bilan farqlanadi. 

M: Qulmat. Haa. Shunda shartta kolxoz bergan qo‟shog‟izni ko‟tarib, barini 

ariston  qiladilaru,  o‟ttiz  chaqirim  yo‟l  bosib,  jamoaga  topshiradilar,  ho‟pmi? 

Keyin bilishsa, qo‟shog‟izda umuman o‟q bo‟lmagan. (Miltiq ma‟nosida)  (154) 

                                                 

13

 Шомақсудов А. ва бошқалар. Ўзбек тили стилистикаси. – Т: Ўқитувчи. 1983 

 

---

 

 

20 

 

 

Pirmat. Qulmat.. 

Qulmat. Labbay… 

Pirmat. Qayoqda deyapman? 

Qulmat. Nima axir? 

Pirmat. Dard nima!? Badrafxona. (Xojatxona ma‟nosida) 

Jargon umumxalq tilidan maxsus leksikasi va frazeologiyasi hamda yasovchi 

vositalarining  o`ziga  xos  tarzda  qo`llanishi  bilan  farqlanadi.  Ular  talabalar  tilida