|
II b o b. Tabiatshunoslikni o’qitish metodikasining
nazariy asoslari
1
1
1
4
4
4
3-mavzu. Tabiatshunoslikni o’qitishning ta‘lim-tarbiyaviy
vazifalari
R E J A :
1. Tabiatshunoslik o’qitish jarayonida o’quvchilarni har tomonlama tarbiyalash.
2. Tabiatshunoslik darslarida o’quvchilarning moddiy dunyoqarash asoslarini shakllantirish.
3. Tabiatshunoslik darslarida o’quvchilarni vatanparvarlik va baynalmilalchilik ruhida tarbiyalash.
4. Ta‘lim jarayonida o’quvchilarni amaliy faoliyatga tayyorlash.
Tayanch iboralar: «bilish», «kuzatuvchanlik», «vatanparvarlik», «baynalmilalchilik», «mantiqiy tafakkur»,
«ijodiy faoliyat», «moddiy dunyoqarash», «amaliy faoliyat», «ekologik tarbiya»,
axloqiy tarbiya», «estetik tarbiya».
Bolalarning atrofimizdagi olamni muntazam o’rganib borishlariga asoslanib, kichik yoshdagi
o’quvchilarda tabiat to’g’risida, o’z joyi va barcha mamlakatning tabiiy boyliklari to’g’risida bir butun tasavvur
shakllantirish kerak. O’quvchilar Vatanimizning tabiiy boyliklaridan odamlar o’zlarining mehnat faoliyatlarida
qanday foydalanayotganliklari bilan tanishishlari lozim. Bunda bolalarga odamlar mehnati atrof tabiat bilan
chambarchas bog’liq ekanligini ko’rsatish g’oyat muhimdir.
SHu talablarga ko’ra kichik yoshdagi o’quvchilarga:
jonli va jonsiz tabiat to’g’risida aniq bilimlar berish, ylarning o’zaro bog’liqligini ochib berish;
odam organizmi va uning salomatligini saqlash to’g’risida ma‘lumotlar berish;
tabiatda kuzatishlar o’tkazish o’quvi va ko’nikmalari bilan qurollantirish;
tabiatdan oqilona foydalanish va uning boyligini ko’paytirishga qaratilgan insonning mehnat faoliyati bilan
tanishtirish;
jonajon tabiatga muhabbat, uni muhofaza qilishga intilishni tarbiyalash.
Umumta‘lim va hunar maktablarini isloh qilishning asosiy yo’nalishlariga muvofiq tabiatshunoslik
dasturiga kiritilgan o’zgarishlar ko’rsatilgan vazifalar bilan bir qatorda tabiatshunoslik kursida o’quvchilarning
ekologiya, mehnat va gigiena tarbiyasiga e‘tiborni yanada kuchaytirishni, «har bir o’quvchi gigiena va meditsina
sohalarida minimum bilimni egallash, yoshligidan o’z organizmini bilishi, uni tartibli saqlay olishi» uchun
sharoitlar yaratilishini nazarda tutadi.
Tabiatshunoslikni o’qitish jarayonida dunyoni ilmiy tushunish asoslarini shakllantirish uchun tabiatga
insonparvarlik munosabatini, vatanparvarlikni va go’zallikni tushunishni tarbiyalash kerak.
Zamonaviy pedagogika ta‘lim va tarbiyaga tarbiyalovchi ta‘lim deb atalmish yagona jarayonning ikki
tomoni deb qaraydi. Ta‘limning tarbiyalovchilik harakteri uning mazmuni bilan belgilanadi. Shuning uchun ham
tabiatshunoslikni o’qitish o’qituvchiga o’quvchilar tafakkurini, ularning ijodiy va bilish faolligini rivojlantirish
uchun boy material beradi. Tabiatshunoslik bo’yicha barcha mavzular kompleks tarbiya masalarini aks ettiradi.
O’quvchilarga bilimni bayon qilish metodlari ham tarbiyaviy ahamiyatga ega, o’quvchilarning barcha
faoliyatlari bilimlarni o’zlashtirish jarayoni bilan bog’liqdir.
1
1
1
5
5
5
SHu munosabat bilan ham tabiatshunoslikni o’qitish o’qituvchi uchun tarbiyaviy ishlarga katta
imkoniyatlar beradi. Tabiatshunoslikni o’qitishda og’zaki, ko’rgazmali, amaliy va boshqa metodlardan
foydalaniladi. Bolalarning ijodiy faolligi, individual qobiliyatlarini ochishga qaratilgan metodlar tobora ko’proq
qo’llanilmoqda.
Tabiatshunoslik bo’yicha mashg’ulotlarni sinfdan va maktabdan tashqari tadbirlar: ochiq havodagi
o’yinlar, o’lkashunoslik ekskursiyalari, yurishlar bilan chambarchas bog’lamoq zarur.
Bularning hammasi o’qituvchiga tabiatshunoslik bo’yicha o’quvchilar bilan shug’ullana borib, ularni
faqat yaxshi bilim olishgagina emas, balki ular shaxsini shakllanishiga ta‘sir ko’rsatishga ham imkon beradi.
Boshlang’ich sinflarda tabiatshunoslikni o’qitishning maqsadi — botanika, zoologiya, ekologiya, anatomiya, fi-
ziologiya, gigiena, jo’g’rofiya fanlarining elementar asoslarini berishdir.
Tabiatshunoslik darslari — bu mehnat tarbiyasi maktabi hamdir. Aniq misollarda o’quvchilarni odam
mehnati — uning jismoniy va ma‘naviy sihatligining manbai ekanligiga ishontirib, o’qituvchi mehnatga
muhabbatni, astoydil mehnat qilish istagini, mehnat ahliga hurmatini tarbiyalaydi. Bu 1-sinfda «Maktab xodimlari
mehnatiga hurmat», «Maktaboldi uchastkasidagi ishlarda qatnashish», «Ishlab chiqarishda band odamlarning
kasblari»; 2-sinfda «Kun tartibidagi mehnatning turlari», «Maktab mulkiga ehtiyotlik munosabati», «Xona
o’simliklarini parvarish qilish», «Qurilishlarda, zavod va fabrikalarda ishlovchi odamlarning kasblari»,
«Mavsumlar bo’yicha maktaboldi uchastkasidagi ishlar»; 3-sinfda «Tabiatdan foydalanish va uni muhofaza qilish
bo’yicha odamlar mehnati», «Mehnat va dam olish rejimi (tartibi)», «Dalada, borda, polizda odamlar mehnati»,
«Maktaboldi uchastkasida odamlar mehnati», «Foydali qazilmalarni olish»; 4- sinfda «CHo’llarda, dashtlarda,
o’rmonda, tog’larda, tundrada odamlar mehnati», «Yer osti boyliklari, suv, havo, o’simliklar, hayvonlar
muhofazasi bo’yicha odamlar mehnati» mavzularidir. Shunday qilib mehnat mavzusi o’quvchilarning tarbiyasida
katta o’rin egallaydi.
Tabiatshunoslik o’zining mazmuni va metodlari bilan o’quvchilarni har tomonlama tarbiyalash uchun
cheksiz imkoniyatlarga ega.
Tabiiyot — dunyo fani va shuning uchun ham tabiatshunoslik darslari o’quv materiali mazmunini
yetkazishning o’ylab chiqilgan metodikasini talab qiladi, uning asosiy maqsadi bilimlar yig’indisini faqat esda
qoldirish bo’lib qolmasdan, balki ularni ishonchga aylantirish hamdir. Ishonch insonlarga, atrof olamga bo’lgan
munosabatda, odatlarda, ish tutishda, xulq-atvorda namoyon bo’lishi kerak. Bunda birinchi o’ringa
tabiatshunoslikning turmush bilan aloqasi chiqariladi.
Bu vazifalarni osonlashtirish uchun ko’rgazmali materiallardan, diafilmlardan, markaziy va mahalliy
davriy matbuot materiallaridan, kino va telefilmlarni (ularning o’qituvchi bilan birga ko’rganlaridan keyin)
muhokama qilishdan, Mehnat Veteranlari, mashhur paxtakorlar, chorvadorlar, ishlab chiqarish ilg’orlari
to’g’risida hikoya qiluvchi kitoblardan, stendlardan keng ko’lamda foydalanmoq lozim.
Tabiatshunoslik vositasida amalga oshiriladigan kompleks tarbiya faqat darslardagina emas, balki
o’quvchilarning sinfdan va maktabdan tashqari faoliyatlarida (ekskursiya, sinfdan tashqari mashg’ulot,
maktaboldi uchastkasidagi ishlar va boshqalarda) ham muntazamlilik hamda rejalilikni talab qiladi.
Jonajon o’lka tabiati — daryolar, tog’lar, o’rmon massivlari to’g’risidagi matnlarni o’rgana turib,
mamlakat hamda jumhuriyatning xalq xo’jaligi uchun ularning ahamiyatini ta‘kidlab o’tish zarur. Bunday
1
1
1
6
6
6
ma‘lumotlar vatanparvarlik hissini, Vatan bilan iftixorlanishni tarbiyalaydi va o’quvchilar tarbiyasida muhim omil
hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
