Ma‘ruza – yirik hajmdagi o‗quv materialini og‗zaki bayon qilish metodi sanalib, uning
o‗ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat: qat‘iy mantiqiy ketma-ketlik, uzatilayotgan
axborotlarning ko‗pligi, bilimlar bayonining tizimliligi. Maktab ma‘ruzasi mazmunini murakab
tizimlar, hodisalar, ob‘ektlar, jarayonlar, ularning sababli-oqibatli bog‗lanishlari, qonun va
qoidalar tashkil etadi. Shu bois ma‘ruza maktab sharoitida yuqori sinflardagina qo‗llaniladi.
Chunki u butun dars jarayonini qamrab olishi mumkin. Ma‘ruza metodi tushuntirish va
suhbatning asta-sekin kengayib borishidan vujudga keladi va bir vaqida o‗quvchilarni qisqacha
yozib olish (konspektlash)ga o‗rgata boradi.
Maktab ma‘ruzasining samaradorligini ta‘minlash shartlari
1
quyidagilardan iborat:
- o‗qituvchi tomonidan eng maqbul ma‘ruza rejasining tuzilishi;
- rejadan o‗quvchilarni xabardor etish, ularni ma‘ruza mavzusining maqsadi va
vazifalari bilan tanishtirish;
- rejada aks etgan barcha bandlarning mantiqiylik va ketma-ketlikda bayon etilishi;
- rejaning har bir bandi yoritilgach, ular yuzasidan qisqacha umumlashma asosida
xulosalanishi;
- ma‘ruzaning bir qismidan ikkinchisiga o‗tishda ular o‗rtasidagi mantiqiy aloqalarning
o‗rnatilishini ta‘minlash;
- bayon qilishning muammoli va emotsional xususiyat kasb etishi;
- jonli til, o‗z vaqtida misollar, aniq dalillar va qiyoslashlardan foydalanish;
- auditoriya, muloqot jarayoni, shuningdek, o‗quvchilarning aqliy faoliyatlarini mohirlik
bilan boshqarish;
- ma‘ruzaning muhim jihatlarini turli tomondan ochib berilishi;
- ma‘ruzaning asosiy qismlarini o‗quvchilar tomonidan qayd etib (yozib) borilishiga
imkon beradigan holatda bayon qilinish tezligi;
- zarur (yozib olinadigan) o‗rinlarni oldindan ajratib qo‗yish;
- o‗rganilayotgan holatlarni yozib olish asosida qabul qilish va ularning mohiyatini
aniqlashtirish maqsadida ko‗rgazmalar (namoyish, illyustratsiya, videofilm va boshqalar)dan
foydalanish;
- alohida holatlarni chuqur muhokama qilishda ma‘ruzani seminar, amaliy
mashg‗ulotlar bilan uyg‗unlashtirish.
Ta‘lim sifati va samaradorligini ta‘minlashda ko‗rgazmali metodlarham alohida
ahamiyatga ega.Ushbu metodlardan foydalanish zaruriyati ko‗rsatmalilik tamoyiliga amal qilish
maqsadga muvofiq ekanligida ko‗rinadi. Inson miyasining 30 foiz hajmini ko‗rishni, faqat 3
foizigina eshitishni ta‘minlovchi neyronlar tashkil etadi. Pedagogik-psixologik yo‗nalishda olib
borilgan tadqiqotlar natijalaridan ma‘lum bo‗ladiki, shaxs tomonidan o‗zlashtirilayotgan
bilimlarning 85 foizi ko‗rish reseptorlari yordamida o‗zlashtiriladi.
Demak, o‗zbek xalqi tomonidan ko‗p bora qo‗llaniladigan «Yuz marta eshitgandan bir
marta ko‗rgan yaxshi» maqoli ilmiy asosga ega ekan.
Do'stlaringiz bilan baham: |