O’zbekiston respublikasi оliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

So’z  ma’nosi  masalalari

.  Xar  bir  xalqning  yashab  turgan  joy  sharoiti,  tarixiy 

taraqqiyoti,  moddiy-ma‘naviy,  diniy-ruhiy  dunyosi  ta‘sirida  o‘ziga  xos  ma‘noga 

ega  bo‘lgan  so‘z  va  iboralar  shakllanishi  mumkin.  Shu  boisdan  ba‘zi  bir  so‘z  va 

iboralar  ma‘lum  xalqning  urf-odatlarini  ifodalovchi  yodgorlik  sifatida  xizmat 

qiladi.   

Xar  bir  davrning  ijtimoiy  voqeligi,  yaratilgan  predmet  va  xodisalari,  kashfiyotlari, 

tabiatga  bolgan  munosabatlarini  ifodalovchi  o‘z  so‘zlari  mavjud.  Demak  xar  bir 

tilda  o‘ziga xos ma‘no ifodalaydigan  so‘zlar oz emas.  

       Masalan,  so‘ngi  yillarda  nemis  tilida  paydo  bo‘lgan  so‘zlarni  olaylik: 

Kosmonautik,  Genetik,  die  BRD,  olympische  Winter-und  Sommerspiele  va 

boshqalar.  

       Har  qanday  so‘zning  o‘ziga  xos  ma‘no  doirasiga  ega  ekanligini  ko‘proq  shu 

so‘zni  boshqa  xorijiy  til  so‘zlari  bilan  qiyoslaganda  bilib  olish  mumkin. 

Leksikologiya  so‘zlari  ichki  va  tashqi  tomondan  tekshirish  xususiyatiga  ko‘ra  bir 

qancha sohalarga bo‘linadi. 

1.  Semasilogiya  -  grekcha  (semasia)  belgi,  tamg'a,  (logos)  ta'limot 

tushunchalarini  bildiradi.  U  so‘z  va  iboralarning  ma'no  xususiyatlarini  tekshiradi. 

Masalan,  paxta  so‘zi  oq  rangdagi  yumshoq  predmet,  texnika  o‘simligining  bir  turi 

ma'nosini  bildiradi.  Bu esa shu so‘zning asosiy belgisidir. 

---

 

 

- 17 - 

- 17 - 

2.  Etimologiya  -  grekcha  (etymon)  haqiqat  va  (logos)  ta'limot  demakdir. 

So‘zlarning  kelib  chiqishi,  ularning  fonetik  va  semantik  tuzilishida  davrlar  o‘tish 

bilan  qanday o‘zgarishlar yuz berganligi,  qaysi tilga  oid so‘z ekanligini  tekshiradi.   

3.  Onomosiologiya  -  grekcha  (anoma)  nom,  degan  ma'noni  anglatadi  va 

hozirgi  o‘zbek tilshunoslik  haqidagi  soha hisoblanadi. 

 Leksikologiya  davr nuqtai nazardan ikki  turga bo‘linadi: 

l) tarixiy  leksikologiya; 

2) hozirgi  leksikologiya.   

Omonimlar  o‘z ma'no xususiyatlariga  ko‘ra quyidagi turlarga  bo‘linadi:   

1) lug'aviy  omonimlar;  2) grammatik  omonimlar.