О`zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

Bolohovuz masjidi ,(1712 yil). U Ark qarshisida qurilgan. Masjidning hujralari va 20 ta 
baland yog`och ustunli ayvoni bor. U bir vaqtlar shaharning juma namozi o`qiladigan masjidi 
bo`lgan va amir Buxoroga kelgan paytlarida shu masjidda namoz o`qigan. Amir kelganda 
Arkdan masjidgacha gilamlar to`shalgan. Bolohovuz masjidiga Registon maydoni tomonidan 
qaralsa, uning peshayvoni, maydon yon boshidagi minorasi va o`rtasidagi chuqur hovuz kishida 
ajoyib taassurot qoldiradi.
 
CHor Minor. Uni xalifa Niyozqul madrasasi deb ham atashadi. Bu yodgorlik so`nggi 
vaqtlarda qurilgan obidalar qatoriga kiradi. U XIX asr boshlari (1807) da qurilgan va shaxarning 
shimoli-g`arbiy qismida joylashgan. YOdgorlik murakkab me`morchilik namunasi bo`lib, 
peshayvon turidagi masjid, bir qavatli madrasa, hovuz va ajoyib peshtoqdan iborat. To`rtta 
baland mezanasi bor. Ular minoraga o`xshaydi, shuning uchun ham CHor Minor madrasasi deb 
ataladi. Aslida esa bular shunchaki mezanalar bo`lmay, faqat binoning badiiy bezagidir. Ular 
Hindiston masjidlari me`morchiligining ta`siri borligini ko`rsatib turibdi.
 
Labihovuz    (XVII   asr).   Qadimgi   Buxoroda   savdo maydonlari  ko`p  bo`lgan.  
Ulardan  biri  Labihovuz  hozirgacha saqlanib qolgan.  Bu maydon shu erdagi katta (uzunligi 42 
metr, eni 36 metr, chuqurligi 5 metr chamasi) hovuz tufayli Labihovuz deb atalgan.  Bu hovuz 
katta maydonning o`rtasidadir. U 1620 yili qazilgan. Hozirgi vaqtda hovuz  ta`mirlangan.  
Maydonning  to`rt tomoni hashamatli me`morchilik inshootlari bilan o`rab olingan, uni g`arbiy 
tomondan Devonbegi xonaqasi, Labihovuz   masjidi,   sharqiy   tomondan  Devonbegi   
madrasasi o`rab    turibdi. SHimoliy tomonda esa 1578 yilda qurilgan Ko`kaldosh   madrasasi  
bor. XVII asrning yigirmanchi yillarida qurilgan dastlabki ikki yodgorlik ayniqsa sernaqsh va 
serhashamdir. Bu erda shahardagi toqilarning hammasini bir-biri bilan bog`lovchi savdo ko`chasi 
boshlanadi.
 
Tim va toqlar (XVI asr). Buxoroda eng yirik savdo inshootlaridan to`rttasi: Toqi zargaron, 
Toqi telpakfurushon, Toqi sarrofon va Abdullaxon timi saqlanib qolgan. Toqlar shahristonning 
Labihovuz maydonidan Registon maydonigacha boradigan asosiy savdo ko`chasidagi 

---

 
79 
chorrahalarda qurilgan. Muntazam sakkiz burchakli ichki xonaga mahobatli gumbaz yopilgan. 
16 darchali bu gumbazning meridianal qovurg`alari bor. Toqi zargaronda o`ttizdan ortiq 
zargarlik do`koni va ustaxonalar bo`lgan. Bu erda har xil zeb-ziynat buyumlari yasab sotilgan. 
Toqi telpakfurushon ko`chalar chorrahasiga qurilgan. U oltiburchak shaklida bo`lib, markaziy 
gumbazda darchalari bor. Toqi telpakfurushon ilgari Toqi kitobfurushon deb atalgan, chunki bu 
erda kitoblar sotilgan. Toqi sarrofon ikki ko`cha chorrahasida bo`lib, ulardan biri Registon 
tomonga qarab ketgan. U shuning uchun Toqi sarrofon deb atalganki, unda ko`pincha sarroflar 
o`tirib, chet el pullarini almashtirganlar va pul maydalaganlar. Buxoronning Abdullaxon timi va 
toqlari qadimiy shaxar qurilishining obod, yirik ko`chalarida saqlanib qolgan elementlarigina, 
xolos. O`rta Osiyo va SHarq mamlakatlaridagi birorta shaharda bunchalik mahobatli (ulug`vor) 
me`morchilik inshootlari yo`q, desa bo`ladi.
 
Devonbegi xonaqosining old tomoni Labihoiul suvida oynadek aks etib turadi. SHuning 
uchui bu yodgorlikni Labihovuz deb ham ataydilar.
 
SHarq tomonda, masjid ro`parasida Nodir devonbegi madrasasi (1622 yil) qad ko`targan. 
U karvonsaroy sifatida qurila boshlagan bo`lsada, keyin qurilish davomida madrasaga 
aylantirilgan. SHuning uchun uning rejasi oddiy va madrasalar rejasiga o`xshamaydi.
 
Ko`kaldosh madrasasi (1578 yil) —  Labihovuz maydonida joylashgan binolar jumlasiga 
kiradi. Bu yodgorlik Abdullaxon hukmronlik qilgan davrda (1557 1558) qurilgan bo`lib, O`rta 
Osiyodagi eng katta madrasalardan biri hisoblanadi. Madrasaning 160 xujrasi bor. Madrasaning 
eshigi alohida e`tiborga sazovordir. eshik tabaqalari yog`och pilakchalardan yig`ilib, elim va 
mixsiz cho`p pona bilan biriktirilgan, taxta pilakchalarga nozik va mayda o`ymakor gul solingan. 
Madrasalarning devori odatda yaxlit bo`ladi. Bu madrasaning esa ochiq ayvonchali boloxonalari 
bo`lgan va ular durustgina bezatilgan. Hozir bu erda viloyat davlat arxivi joylashgan.
 
SHaharning g`arbiy qismida, shahar madaniyat va istirohat bog`i darvozasining chap 
tomonida bir-biriga ro`para turgan ikkita katta madrasa bor. Ular Qo`sh madrasa nomi bilan 
mashhur Qo`sh madrasa Buxorodagi xdshamatli me`morchilik komplekslaridan biridir. SHarqiy 
tomondagi Madori xon madrasasi (1566) g`arbiy tomondagi Abdullaxon madrasasidan 22 yil 
ilgari qurilgan. Madori xon madrasasining hajmi kichikroq, bezaklari soddaroqdir. Abdullaxon 
madrasasi kattaroq, ayniqsa uning sal qiyshaygan baland old peshtoqi serhashamdir. Hovli to`rt 
peshtoqdan iborat. Uning eshik tabaqalari Ko`kaldosh madrasasining eshigiga o`xshatib taxta 
pilakchalaridan yasalgan. SHaharning sharqiy qismida, vokzalga yaqin joyda ikki maqbara: 
Sayfuddin Boharziy va Buyonqulixon maqbalari bor.
 
Sayfuddin Boharziy maqbarasi din aqidalari to`g`risida asarlar yozgan va 1262 yilda vafot 
etgan shayxning nomi bilan bog`liqdir. Bu yodgorlik ikki binodan, ya`ni ziyoratxona va 
go`rxonadan iborat. Ilgari ikkinchi xonada badiiy o`ymakorlik va sirli bezaklarning noyob 
namunasi bo`lgan yog`och sag`ana bo`lgan (XIV asr). Maqbaraning ichiga baland minoralar 
gumbazidagi darchalardan yorug`lik tushib turadi.