О`zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi



Download 0,84 Mb.
Pdf ko'rish
bet10/145
Sana15.07.2021
Hajmi0,84 Mb.
#119512
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   145
Bog'liq
2 5328246701255820786

kollsktsiyalar to`plash ishlari ham olib borildi.
 
Xalq ho`jaligini o`rganish sohasida ham ba`zi ishlar amalga Oshirildi,  L.  F. 
Middsndorfning “Farg`ona vodiysi”degan asari shunga o`xshash boshqajuda ko`plab asarlar 
hozirgacha ham o`zining ilmiy ahamiyatini yo`qotgani yo`q.
 
Ozbekiston aholisi tarkibini o`rganishga ham ma`lum darajada e`tibor berildi. A. I. 
Pashino, P. S. Nazarov, I. I. Krauze kabi olimlarning` kasb-hunar ishlarini o`rganishga 
bag`ishlangan asarlari bosilib chiqdi.
 
XIX asr oxiri va XX asr boshlarida O`rta Osiyo gilamlariga Rossiya va Evropa 
mamlakatlari juda qiziqib qolishdi. 1908—1909 yillarda A. A. Bogolyubov tomonidan tuzilgan 
al’bom bosilib chiqdi. Bu al’bomda juda ko`p xil gilam nusxalari (Ko`proq turkman gilamlari, 


 
11 
qisman o`zbek gilamlari va boshqalar) ko`rsatilgan edi. Bogolyubov bu al’bomda birinchi marta 
ularni ilmiy asosda tasniflashga urinib ko`rgandi. Bogolyubov al’bomidan so`ng A. Fal’kerzam, 
S. M. Dudin va boshqalarning O`rta Osiyo gilamlarini mufassal ta`riflagan kitoblari chop etildi.
 
O`lkani o`rganishda zarur talablar olimlar oldiga yangidan-yangi vazifalarni ko`ndalang 
qilib qo`ydi. Bu vazifalarni xal qilish uchun katta-katta mablag` kerak edi. Biroq o`lkada davlat 
ilmiy-tekshirish muassasalari deyarli butunlay yo`q edi. Bu xam o`lkadagi olimlarni, umuman 
rus ziyolilari namoyandalarini Moskva va Peterburgdagi yirik olimlarning qo`llab-quvvatlashi 
bilan o`lkada ilmiy jamiyatlar tuza boshlashga undadi. Ilmiy jamiyatlarning paydo bo`lishi bu 
erda mahalliy turkistonshunos xodimlar paydo bo`lganligidan va ularning ishlarini o`zaro 
muvofiqlash zarurligidan dalolat berardi.
 
Qisqa muddat ichida Turkiston ilmiy jamiyatlari o`lkani o`rganish tarixida mustahkam 
o`rin oldilar. Bulardan ba’zi birlari faqat mahalliy axdmiyatga ega bo`lgan jamiyatlar (masalan, 
O`rta Osiyo olimlar jamiyati, ilmiy-tibbiyot jamiyati) bo`lsa, boshqalari Umumrossiya ilmiy 
jamiyatlarining bo`limlari (Rus  geografiya jamiyati,   Rus   texnika   jamiyatining   xamda   
tabiiyot, arxeologiya, antropologiya va etnografiya havaskorlari jamiyatining Turkiston 
bo`limlari)  edi.
 
1870 yilda O`rta Osiyo olimlari jamiyati paydo bo`ldi. Bu jamiyat o`z oldiga O`rta Osiyo 
tarixi, geografiyasi, etnografiyasi, statistikasi, iqtisodiyotiga oid ma`lumotlarni to`plash, ishlash 
va tarqatishni maqsad qilib qo`ygan edi. O`ning birinchi ochiq majlisi 1871 yil 28 yanvarda 
bo`ldi.
 
SHu bilan bir vaqtda A. P. Fedchenkoning faol ishtiroki bilan tabiiyot, arxeologiya, 
antropologiya va etnografiya havaskorlari jamiyatining Turkiston bo`limi ochildi. Bo`lim 
a`zolari orasida N. A. Severtsov, I. V. Mushketov, V. F. Oshanin kabi rus olimlari bor edi. 
Bo`lim 1879 yilda «Tabiiyot, arxeologiya, antropologiya va etnografiya havaskorlari jamiyati 
Turkiston bo`limining xotiralari» degan o`zining birinchi va so`nggi asarini bosib chiqardi. Bu 
to`plamga kirgan maqolalar orasida N. A. Severtsovning «Pomir umurtqali faunasidan 
ma`lumotlar» maqolasi, N. B. Teyxning o`lka iqlimi ta`rifiga bag`ishlangan ishlari va boshqalar 
diqqatga sazovordir. Bo`lim bu jamiyatning Moskvada 1872 yilda tashkil qilingan ikkinchi 
politexnika ko`rgazmasida Turkiston bo`limining ishtirok etishiga tayyorgarlik ko`rish yuzasidan 
katta ishlar olib bordi. O`rta Osiyo olimlar jamiyatida bo`lgani singari, bu bo`lim majlislarida 
ham qimmatli ilmiy axborotlar va ma`ruzalar tinglandi. Jamiyatning 1878 yilda V. F. Oshanin 
rahbarligi ostida tashkil qilingan ilmiy safari natijasida Buyuk Pyotr tizma tog`lari ochildi, 
Mug`suv daryosining manbalaridagi muzlik topilib, unga A. P. Fedchenko nomi berildi. Mablag` 
yo`qligi tufayli bo`lim juda katta qiyinchiliklarni boshidan kechirdi va taxminan 1893 yilda o`z 
faoliyatini to`xtatishga majbur bo`ldi.
 
O`lkada ishlab turgan havaskor arxeologlar 1895 yilda Turkiston arxeologiya havaskorlari 
to`garagiga birlashdi. Fanning boshqa sohalarida bo`lgani singari bunda ham tadqiqot ishlari 
rejali tashkil qilinmasdi, mutaxassislar yo`qligi tufayli tadqiqot ishlarini olib borishga imkor ham 
yo`q edi. Arxeologiya ishlari asosan yozuv manbalariga qarab qadimgi zamon yodgorliklarini 
o`rganishdan, ayrim arxeologiyaga oid manzillarni tekshirib, aniqlashdan iborat bo`lardi, ahyon-
ahyonda arxeologiyaga   oid   qazishmalar   o`tkazilardi.   Turkiston arxeologiya  havaskorlari 
to`garagi a`zolari tomonidan Farg`ona  tog` tizmalaridagi Soymaylitosh degan joyda toshga 
o`yib solingan juda ko`p suratlarning togshlishi, mashhur Biyanayman ossuariylari va 
hokazolarning ochilishi fan solnomalariga juda ham muhim ilmiy kashfiyotlar bo`lib kirdi.
 
To`garak a`zolarining to`plagan haqiqiy ma`lumotlari, ilk marta topgan materyallari uidan 
keyingi tadqiqotchilar uchun yordamchi ma`lumot bo`ldi va o`tmish yodgorliklarining zamonlar 
o`tishi bilan yo`qolib ketgan ko`plab tafsilotlarini, shu yodgorliklar bilan bog`liq bo`lgan fol’klor 
va yozma manbalarni qayd qilishga imkon berdi.
 
To`garak a`zolarining o`rtaga qo`ygan masalalari va mulohazalari, garchi munozarali va 
zamon sinoviga bardosh bera olmagan bo`lsada, x.ar holda butun davr uchun shubhasiz, katta 
ahamiyatga ega edi. Ularning bu ishlari tadqiqotchilik fikrining rivojlanishiga turtki bo`ldi, unga 


 
12 
ilmiy jamoat diqqatini tortdi. Mashhur rus sharqshunosi V. V. Bartol’d to`garak ishlariga katta 
yordam ko`rsatdi.
 
Mahalliy ilmiy xodimlardan bir guruhi (V. F. Oshanin, S. I. Jilinskiy va boshqalar)ning 
tashabbusi bilan 1897 yil boshida rus geografiya jamiyatining Turkiston bo`limi tashkil qilingan 
edi. Bu jamiyat bo`limi orqdli Orol dengizi va Balxash ko`li, Turkiston muzliklari va hayvonot 
dunyosini o`rganish singari juda muhim ishlar olib borildi. Foydali qazilmalar qidirib topilib 
tekshirildi, O`rta Osiyoda zilzila sabablari va oqibatlarini aniqlash ishlari olib borildi va hokazo. 
 
Turkiston qishloq xo`jalik jamiyati mahalliy qishloq xo`jalik ishlab chiqarishini 
rivojlantirishga kattagina hissa qo`shdi. Jamiyat hozirgi zamon agrono miya bilimi va usullarini 
tashviqot qildi, paxtachilik, ipakchilik,  asalarichilik va shunga.o`xshash sohalarga oid yangi 
adabiyotlar tarqatdi. Jamiyatning o`lkada yangi, yaxshilapgap g`o`za navlarini o`rganish, kashf 
qilish va yoyishda na umuman, paxtachilik xo`jaligini samarali usulda olib borish sohasida 
qilingan ishlarni qayd etib o`tmoq kerak.  Jamiyat ko`pdan-Ko`p qishloq xo`jalik-sanoat 

Download 0,84 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   145




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish