O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi

«Borliq»  kategoriyasi.  Aksariyat  falsafiy  tizimlarning  kategoriyalar  a‘‘aratini  tashkil  etadigan  ko‘p  sonli 
falsafiy kategoriyalar orasida «borliq» kategoriyasi doimo markaziy o‘rinni egallaydi. CHunki u har qanday predmet 
,  hodisa,  voqea  va  shu  kabilarning  eng  muhim  xususiyatini,  aniqroq  aytganda,  ularning  mavjud  bo‘lish,  bevosita 
yoki bilvosita namoyon bo‘lish, o‘zaro ta‘sirga kirishish qobiliyatini aks ettiradi.  
Bu  inson  o‘zligini  va  o‘zini  qurshagan  borliqni  anglashga  ilk  urinishlaridayoq  duch  keladigan  har  qanday 
ob‘ektning, borliq har qanday qismining umumiy xossasidir.  
Inson aqlli jonzot sifatida shakllanish jarayonining ilk bosqichlaridayoq o‘z dunyoqarashining negizini tashkil 
etadigan muhim savollarga javob to‘ish zaruriyati bilan to‘qnash keladi: 
1. «Men kimman?» 
2. «Meni qurshagan borliqning mohiyati nimada?» 
3. «Borliq qanday va qaerdan paydobo‘lgan?» 
4. «Dunyoni nima yoki kim harakatlantiradi?» 
5. «Dunyoning rivojlanishida biron-bir maqsadga muvofiqlik, maqsad, mo‘ljal bormi?» 
Inson  bunday  savollarga  javob  berishga  kirishar  ekan,  uning  ongi  avvalo  o‘zi  nima  bilan  bevosita  ish 
ko‘rayotganini  qayd  etadi.  Buni  aniq  anglamasdan,  u  o‘zining  dunyo  haqidagi  mulohazalarini  aniq-ravshan 
narsalarni qayd etishdan boshlaydi. SHu tariqa inson va uning ongi o‘zini qurshagan barcha narsalar avvalo mavjud 
bo‘lish qobiliyatiga ega ekanligiga ishonch hosil qiladi.  
SHunday qilib, borliq masalasi insonning dunyoni oqilona anglash yo‘lidagi ilk urinishlaridayoq duch kelgan 
barcha masalalarning negizi hisoblanadi. Muayyan narsalar mavjudligi yoki mavjud emasligi masalasi inson falsafiy 
mulohaza yurita boshlagani zahotiyoq uning diqqat markazidan o‘rin oldi. Mifologiyaning bosh vazifasi – «borliqni 
kim  yaratgani»  haqida  ga‘irib  berishni  falsafa  «borliqning  nimaligi,  u  qaerdan  paydobo‘lgani  va  qaerga 
yo‘qolishi»ni  oqilona  tushuntirish  bilan  almashtirgani  tasodifiy  emas.  Bunday  tushuntirishga  urinish  jarayonida 
faylasuflar barcha zamonlarda quyidagi savollarga javob to‘ish zaruriyati bilan to‘qnash kelganlar: 

  falsafiy kategoriya sifatidagi «borliq» nima? 

  bu atama nimaga nisbatan tatbiq etilishi mumkin? 

  unga qanday falsafiy ma‘no yuklanadi? 
Bu savollarga keng javob berish  falsafa tarixiga  ham,  mazkur tushunchaning etimologiyasiga  ham  murojaat 
etishni  nazarda  tutadi.  Mazkur  dastur  bo‘yicha  ta‘lim  oluvchilar  tarixiy-falsafiy  kurs  bilan  tanish  bo‘lishlari 
lozimligini hisobga olib, bu yerda faqat falsafiy tafakkur tarixiga qisqacha to‘xtalamiz va mazkur muammoni anglab 
etish jarayonidagi muhim bosqichlarinigina qayd etamiz.