O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi



Download 3,89 Mb.
Pdf ko'rish
bet324/408
Sana07.07.2021
Hajmi3,89 Mb.
#111120
1   ...   320   321   322   323   324   325   326   327   ...   408
Bog'liq
Andijon mashinasozlik instituti

Ishqdir ul, nasha‘i komilkim, andandir mudom  
Mayda tashviri harorat, nayda ta‘siri sado.
122
 
Komil nash‘a, komil lazzatga faqat komil insongina erisha oladi. Demak, muhabbat inson axloqiy hayotining 
cho‘qqisi,  komillik  belgisidir.  SHu  bois  haqiqiy  muhabbat  egalari  yoshlar  tomonidan  doimo  axloqiy  ideal  tarzida 
qabul  qilinadi:  Farhod  va  SHirin,  Romeo  va  Juletta,  Otabek,  Kumush  va  h.k.  SHunday  qilib,  muhabbatni  shaxs 
erkinligining axloqiy zarurat sifatidagi o‘ziga xos ko‘rinishi, baxtga erishuvning asosiy omili deyish mumkin. 
Ta‘kidlash  lozimki,  muhabbat  –  oliy  tuyg‘u,  shu  ma‘noda  u  oliy  tushuncha.  Lekin  uni  tuban,  quyi  narsa–
hodisalarga nisbatan ham qo‘llash hollari uchrab turadi. CHunonchi, Fromm singari g‘arblik mutafakkirlar, ba‘zi rus 
faylasuflari  muhabbat  tushunchasini  o‘likka  (nekrofil),  mol–dunyoga,  pulga  nisbatan  qo‘llaydilar.  Ularga  nisbatan 
«o‘chlik», «ruju», «hirs» singari tushunchalarni qo‘llash ma‘qul emasmikan? 
Muhabbat  ham,  axloqshunoslikdagi  ko‘pgina  tushunchalardek,  «juftlik»  xususiyatiga  ega,  uning  ziddi  – 
nafrat.  Nafrat  tushunchasi,  albatta,  muhabbat  singari  keng  qamrovli  emas.  U  aksil  muhabbat  tarzida  namoyon 
bo‘ladi,  ob‘ektdan  chetlashishni,  undan  begonalashishni  taqozo  etadi.  Hazar,  jirkanch  hissi  nafratning  kundalik 
turmushdagi  tor,  «mayda»  ko‘rinishidir.  Nafratning  ularga  nisbatan  «yirikligi»  uning  ijtimoiy  hodisa  sifatida 
mavjudligidir. 
Ayni paytda, nafrat g‘azabdan keskin farq qiladi. U, g‘azabga o‘xshab, o‘z ob‘ektini yo‘qotishga intilmaydi, 
undan  faqat  yuz  buradi.  Uni  muhabbat  egasida  o‘z  muhabbati  ob‘ektiga  nisbatan  tashqi  bir  kuchning  noinsoniy, 
adolatsiz,  noinsoflarcha  munosabati  tufayli  o‘sha  kuchga  qarshi  qo‘zg‘aladigan  hissiyot  deyish  mumkin.  U 
davomiylik tabiatiga ega, g‘azab kabi o‘tkinchi hodisa emas. Agar g‘azabning asosida inson fe‘lining salbiy holati – 
oniy  badjahllilik  yotsa,  nafrat  uchun  chuqur  o‘ylab  qabul  qilingan  uzil–kesil  qaror  yotadi.  Ko‘rinishdan  nafrat 
kishida yoqimsiz taassurot uyg‘otsa–da, ko‘p hollarda u illat emas, axloqiy fazilat sifatida insonning vijdonliligidan, 
botiniy jasoratidan dalolatdir. 
SHu o‘rinda buyuk fransuz yozuvchisi Emil Zolyaning «Nima menda nafrat uyg‘otadi» degan estetikaga doir 
kitobiga yozgan so‘zboshisidan olingan quyidagi fikrni keltirish maqsadga muvofiq: 
«Nafrat  –  muqaddas.  Nafrat  bu  –  kuchli  va  qudratli  yuraklarning  noroziligi,  bu  –  o‘rtamiyonalik  va 
pastkashliklardan qahrlanadigan odamlarning jangovar jirkanchi. Nafratlanmoq  – sevmoq degani, o‘zida otashin va 
mardona  qalbni  his  qilmoq,  nimaiki  sharmandalik  va  nodonlik  bo‘lsa,  o‘shanga  nisbatan  chuqur  hazar  tuyg‘usini 
tuymoq degani. 
Nafrat yengillik beradi, nafrat adolat o‘rnatadi, nafrat yuksaltiradi»
123
 
Nafratdan  tashqari  yana  rashk  tushunchasi  borki,  u  –  ijtimoiy  hodisa  emas,  ko‘p  hollarda  jinsiy  muhabbat 
bilan  yonma–yon  keladi.  Ma‘lumki,  muhabbat  egasi  o‘z  sevgisini  va  sevgilisini  qizg‘anib,  asrab  qolishga  harakat 
qiladi. Ana shu qizg‘anish hissi me‘yoridan oshib ketganda rashkka aylanadi. Rashk esa, uni qanchalik ta‘rif–tavsif 
qilmaylik, me‘yorning buzilishi, illat. CHunki uning mohiyati xudbinlikka borib taqaladi: muhabbat egasi muhabbat 
lazzatiga noil bo‘lgani holda uning iztirobidan qochishga intiladi; o‘zi chekishi lozim bo‘lgan iztirobni o‘z muhabbat 
ob‘ektiga o‘tkazishga harakat qiladi. Natijada ba‘zan iztirobni yo‘qotishga intilish muhabbat ob‘ektining o‘zini yo‘q 
qilishga, fojeaga olib keladi. 
                                                 
121
 Комилов Н. Тасаввуф. I китоб. Т., «Ёзувчи», 1996, 48-б. 
122
 Фузулий. Асарлар. Икки жилдлик. I жилд. Т., Ғ. Ғулом номидаги Адабиѐт ва санъат нашрѐти, 1968, 27-б. 
123
 Золя Э. Собрание сочинений в 26 томах. Т. 24. М., ИХЛ, 1966. С. 7.  


 Asosiy tushunchalar orasidagi yana bir juftlik – ezgulik va yovuzlik; ezgulik axloqshunoslikdagi eng muhim 
kategoriyalardan.  U  inson  faoliyatining  asl  mohiyatini  anglatadi  –  Tangri  irodasining  inson  qalbidagi  tajassumi 
sifatida  namoyon  bo‘ladi.  «Ezgu  o‘y,  ezgu  so‘z,  ezgu  a‘mol»  uchligi  «Avesto»  dan  tortib,  barcha  muqaddas 
kitoblarda yetakchi o‘rinni egallashi ham shundan. 
Ezgulik – insonga eng kuchli ma‘naviy lazzat bag‘ishlaydigan, uni ijtimoiy shaxsga aylantirib, haqiqiy baxtga 
olib  boruvchi  fazilat;  shaxsni  komillikka,  jamiyatni  esa  yuksak  taraqqiyotga  yetkazuvchi  yuksak  qadriyat.  U 
insonning  axloqiy  faoliyati  tufayli  muayyanlashadi,  yuzaga  chiqadi.  Uni  sinfiylik  yoxud  partiyaviylik  qobig‘iga 
o‘rash  mumkin  emas.  CHunonchi,  «sinfiy  dushmanni»,  ya‘ni  biror  bir  shaxsni  yoki  guruhni  faqat  boshqa  sinfga 
mansub  bo‘lgani  uchun  jisman  yo‘qotish,  qanchalik  bo‘yab–bejalmasin,  ezgulik  bo‘lolmaydi.  U  tom  ma‘nodagi 
yovuzlikdir.  Totalitar  tuzumlar  mafkurasida  ezgulikni  bunday  talqin  etishning  noilmiyligi,  soxtaligi  hozirgi  kunda 
hammaga ayon. 
Ezgulik  va  uning  ziddi  yovuzlik  odatiy,  kundalik  hayot  mezonlari  bilan  o‘lchanmaydi,  ular  ham  muhabbat 
singari qamrovli va ijtimoiylik xususiyatiga ega. Ezgulikning axloqiy ideal bilan bog‘liqligi shundan. SHu tufayli u 
amaliyotda qahramonlik, vatanparvarlik, insonparvarlik, jasurlik singari tamoyillarni o‘z ichiga oladi. 
SHuni  ham  aytish  kerakki,  muhabbat  va  nafrat  juftlik  tushunchasida  nafrat  muhabbatni  inkor  etmay, 
aksincha, uning barqarorligidan dalolat bersa, ezgulik va yovuzlik juftligida har ikki tushuncha bir–birini tamomila 
inkor etadi. Nafaqat inkor etadi, balki ular orasida hayot–mamot kurashi ketadi va bu kurash abadiy kurash sifatida, 
olamni  harakatga  keltiruvchi  kuch  tarzida  namoyon  bo‘ladi.  Lekin,  ayni  paytda  ular  orasida  muayyan  tarzdagi 
dialektik aloqadorlik bor: ular hech qachon bir–biridan mutlaq alohida holda voqe bo‘lolmaydi. 
Ezgulik va yovuzlikning yana bir o‘ziga xos tomoni shundaki, bu juftlik tushuncha inson faoliyatini baholash 
xususiyatiga ega. Uni odam bolasining ulug‘ligi va tubanligini o‘lchaydigan muqaddas tarozuga o‘xshatish mumkin. 
Insonning  komilligi, jamiyatning takomilga erishgan–erishmagani  shu  mezon bilan o‘lchanadi. CHunonchi,  Lenin, 
Stalin,  Hitler,  Pol  Potlarni  yovuz  insonlar,  sobiq  sho‘rolar  ittifoqini  esa  jamiyat  sifatida  «Yovuzlik  saltanati»  deb 
baholanishi buning yorqin misolidir. 

Download 3,89 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   320   321   322   323   324   325   326   327   ...   408




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish