O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat univеrsitеti pedagogika va psixologiya kafеdrasi

21-22- Ma’ruza: SHaxsning o‘z-o‘zini anglashi va Men—konsepsiyasi. SHaxsning sotsial tasavvurlari
SHaxsning sub’ektiv xususiyatlarining umumiy tavsifi. «Men» strukturasi va uni har xil yo‘nalishlarda tadqiq etish. O‘zini o‘zi baholash. Men konsepsiyasi. O‘z-o‘ziga munosabat. Real va ideal “men”. U.Djemsning empirik «Men» mavjudligining uch jabhasi to‘g‘risidagi qarashi: jismoniy shaxs, sotsial shaxs va ma’naviy shaxs. O‘zaro munosabatlarning tuzilishi va shakllanishi.
Egoizm, altruizm tushunchalari. SHaxsning o‘z-o‘zini boshqarish, o‘z-o‘zini namoyon qilish, o‘z-o‘zini ifodalash va o‘z-o‘zini e’tirof etish. SHaxsning psixologik yo‘nalishlari va hayotiy pozitsiyasi. Erkinlik va javobgarlik jihatlari shaxs tanlanmasining o‘lchami sifatida.

O‘z-o‘zini anglash jarayon va natija sifatida ko‘riladi. Odatda, o‘z-o‘zini anglash ob’ektiv dunyoga qarama-qarshi qo‘yiladi. Bunda aloxida e’tibor ong va o‘z-o‘zini anglash nisbatiga, ong birinchiligi masalasiga beriladi. S.L.Rubenshteyn ongga bo‘lgan ideolistik qarashni tanqid qiladi, unga ko‘ra “psixik mavjutlik uning anglashi bilan; psixikani moxiyati shundaki, u to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘zini-o‘zi bilishda; ruhiyat ong bilan, ong-ruxiyat bilan bir deb xisoblanadi. Natijada ruxiyat anglash doirasida cheklanib qoladi, uning ongi va bilishi- to‘g‘ridan-to‘g‘ri ma’lumot borligi”. O‘z qarashini ong va o‘z-o‘zini anglash muammosida ximoya qilib Rubenshteyn, o‘z-o‘zini anglash o‘z ichiga, o‘z-o‘ziga munosabatni kiritadi, lekin to‘g‘ridan-to‘g‘ri emas, balki shaxsning butun xayoti va sub’ektning xayotiy ko‘rinishlari vositachiligida, deb ta’kidlaydi. Ong o‘z-o‘zinianglashdan emas, balki o‘z-o‘zini anglash sub’ektning aktivligidan shakillanadi. “O‘z-o‘zini anglash va o‘z-o‘zini bilishning ob’ekti “toza” ong emas, balki ong insonning real material mavjudligida aloxida , insonning o‘zi esa o‘z borlig‘ining o‘zluksiz butunligida”.

O‘z-o‘zini anglashni jarayon va maxsulot sifatida ajralishini U.Djems tomonidan kiritilgan. U Men-angluvchi(I) va Men-ob’ekt-kabi(Me) ajratgan. Men-angluvchi toza tajriba, o‘z-o‘zini anglashning protsessual xarakteristikasi. O‘z-o‘zini anglashning bu ikki aspektni biz faqat nazariyasiga nisbatan avtonom sifatida tasavvur qilishimiz mumkin, chunki ular real xolatda bir-birisiz mavjud emas.