O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi universiteti

2. Arab tilidagi metaforalarda ijobiy tushunchalar:

Metafora narsa-buyum, voqea-hodisalar, belgilar o’rtasidagi o’zaro o’xshashlikka asoslangan ma‘no ko’chishi, ya‘ni metafora ko’chma ma‘no hosil qilishning eng keng tarqalgan usullaridan biridir⁷. U mumtoz adabiyotshunos-ligimizda "istiora" deb ham yuritiladi. Matnga lingvopoetik yondashuvda lisoniy va xususiy-muallif metaforalarini farqlash maqsadga muvofiq.

Lisoniy metaforalar til taraqqiyoti bilan bog’liq hodisa hisoblanadi, ular tilda uzuallik kasb etib bo’lgan. Shuning uchun ham tadqiqotchilar to’g’ri ta‘kidlaganlaridek, "bunday metaforalar, asosan, atash, nomlash vazifasini bajarganligi uchun ularda uslubiy bo’yoq, ekspressivlik, binobarin, ular ifodalagan nutq predmetiga nisbatan subyektiv munosabat aks etmaydi".
إسم التصغير -kichraytirish va erkalash otlari;
a) uch harfli otlardan فعُيْ ل qolipida, ya'ni 2 chi undoshdan keyin ay-ىَ diftongi bilan yasaladi.
رجيْ ل – ر ج ل ، كليْ ب – كلْ ب masalan:
b) uzun unli yoki 2chi bo‘g‘inda diftong ِ ىbo‘lgan so‘zlardan ف عَ ي لّ qolipida yasaladi. masalan: غليَ مّ – غلا م yigitcha, جمَ ي لّ - جَ مي ل – chiroyli, جديَّ ل – جدو ل buloq.
v) birinchi undosh harfdan keyin cho‘ziq ā (َ ا ) bo‘lgan otlardan فوُيع ل
vaznida yasaladi. masalan: فوُير س - فار س chavandoz, كوَيت ب – كات ب yozuvchi, – خوي د م
. خاد م
g) ikkilangan yoki illatli harfli o‘zaklardan yasalgan otlardan kichraytirish otlari ikkilangan o‘zaklar va illatli o‘zak harflarning
o‘zgarishi qoidasiga muvofiq yasaladi: ن بَي ب – نا ب , ب وَيب – با ب ildiz, – عص ى
) سمي و( سمَ ي – إس م ، ب نيَ تَّ - بن ت ،بنَُ ي - إ بْ ن ,)أبيَ و( أ بَ ي – أ ب ، عصاً
d) to‘rt harfli otlar tarkibida 2 chi undoshdan keyin ay diftongini qo‘shib kichraytmaotlar yasaladi. مسيجد – مسجد masjid.
e) agar 3chi undosh harfdan keyin cho‘ziq unli (ا yoki و) bo‘lsa, bunday
مفيَْ تي ح – مفتا ح ، عصيف ر – ع صفو ر qolipida yasaladi. ف عَُيْلِي لotlardan
yo) beshinchi undosh bo‘lgan so‘zlardan quyidagicha kichraytirish otlari yasaladi. bunda beshinchi undosh tushurib qoldiriladi.
عنيَْ د ل – عندل – عندلي ب سفَي ر ج – سَفرَجَلَ – سَفرَجَ ل
j) اءُ ،ىَ ،ة bilan tugagan muannas ismlardan kichraytirish erkalash otlari yasalganda, bu muannasli qo‘shimchalari saqlanadi.
حُمَيْراءُ - حمرا ء ، ب شَيْرى – ب شْرى،
z) ba'zi muannas qo‘shimchasi bilan tugamagan muannas ismlardan kichraytirish va erkalash otlari yasalganda ة qo‘shiladi.
أرَيْضَة - أر ض ، ش مَيْسة – شم س
i) انُ bilan tugagan ismlardan kichraytirish erkalatish otlari yasalganda bu qo‘shimchalar saqlanib qoladi.
زعَيْلان – زَ عْلان ، سكَيْرا ن - سَكْرا ن
ba'zi انُ bilan tugagan ismlardagi ن undosh o‘zak harf hisoblanadi va kichraytirish erkalatish otlari to‘rt undoshli o‘zaklardagi kabi yasaladi.
سليط ن – سلطا ن
k) kichraytirish va erkalash otlarining ko‘plik va birlikda yasaladi.
مسَيْجدا ت – م سَيْجد – مَسْجد – مساجد مسَيلمونَ – م سَيْل م – مسْل م – مسلمونَ
l) kichraytirish va erkalash otlarining ko‘pligi ko‘plikdan yasaladi:
(agar ko‘plik
فِعْلة ، أفْ علَة ، أفع ل،أفْعا ل qoliplaridan yasalgan bo‘lsa) أببا ت (she'rlar) – أبيَاَّ ت (birligi بي ت)