O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent kimyo-texnologiya instituti «tasdiqlayman»

Diqqat
chizma. O‘quvchilar diqqatini saqlab qolish darajasi.

YUqoridagi chizmadan ko‘rinib turibdiki, yangi bilimlami kiritish nazariy darsning dastlabki 20 -daqiqasida amalga oshishi, keyin esa bahs- munozara, guruhdagi ish va boshqa shu kabi faol mashqlarni bajarib, ularni mustaxkamlash kerak.
Har qanday holatda ham nazariy dars jarayonida, masalan, faqat ma’ruza o‘qiladigan vaqt 20 -daqiqadan ortiq cho‘zilmasligi kerak. Hatto 5 daqiqalik tanaffuslar dam olishning o‘ziga xos samarasini beradi, chunki dam olishning dastlabki 3- daqiqasi eng samarali, 30- daqiqadan keyin esa o‘rganishni davom ettirishdga qiziqish tezda pasayadi. Bu hamma takliflar o‘quvchining diqqatini uzoq vaqtincha saqlab turish maqsadiga xizmat qiladi.
Ma’lumki, ma’ruzada ma’lumotlar faqat eshitish orqali qabul qilinadi. Tajribalar shuni ko‘rsatmoqdaki, maruza paytida tinglovchining diqqatini 20- minut davomida ushlab turish mumkin ekan. SHunda ham, bu davr oxirida diqqatning juda pasayib ketishini kuzatish mumkin(5-chizmaga qarang). SHunga mos ravishda, o‘quv materialini o‘zlashtirish darajasi ham juda past, atigi 5-10% ni tashkil qilishi aniqlangan. O‘quv materialini vizuallashtirilgan holda, turli ko‘rgazmali tasvirlar yordamida uzatilganda, ham eshitish, ham ko‘rish organlari orqali qabul qilinadi. Ta’lim oluvchilarga ko‘rgazmalilik tamoyillariga asoslangan holda o‘quv materialini etkazish, ularning diqqatini jalb etishga yordam beradi va shu bois, bu materialni idrok etish, o‘zlashtirish osonroq va samaraliroq kechadi. Nafaqat amaliy malakalarni, balki nazariy bilimlarni o‘zlashtirishda o‘quv materialini mustaqil yoki guruh bo‘lib birgalikda o‘rganish, ta’lim oluvchining ma’lumotlarni o‘zi qidirib topishi, tajriba o‘tkazishi, nimanidir o‘zi qo‘lda bajarishi barcha sezgi organlarini bir varakayiga ishlashiga olib keladi va bu holatda o‘zlashtirish yuqori bo‘ladi. SHuning uchun, nazariy o‘quv materialini kichik-kichik bo‘laklarga bo‘lib, har 20 minut davomida turli ta’lim metodlaridan foydalanib uzatish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Quyida, misol tariqasida, 20 minutga mo‘ljallangan o‘quv materialini
muayyan ketma-ketlikdagi turli metodlarini uyg'unlashtirish yordamida uzatish keltirilgan. Unga ko‘ra, yangi mavzuni bayoni 6-7 minutlik maruzadan boshlanishi, so‘ng esa 3-4 minut ma’ruza qilingan o‘quv materialini vizuallashtirish, ya’ni unga doir ko‘rgazmali materiallar asosida tushuntirish, 3-4 minut davomida esa, unga doir biror tajribani namoyish qilish yoki biror misolni tahlil qilish va oxirida 6-7 minut davomida o‘quv materialini mustahkamlashga qaratilgan mustaqil yoki guruhiy amaliy mashq o‘tkazish tavsiya etiladi. Ta’lim metodlaridan bundan uyg'unlikda va ketma-ketlikda foydalanish natijasida, nafaqat ta’lim oluvchilarning diqqatini jalb etish darajasini oshirish va oxir oqibat ta’lim samaradorligini oshirishga erishish mumkin. Buni keltirilgan chizmadan ham ko‘rish mumkin.


8-chizma. Ta’lim oluvchi diqqatining vaqtga nisbatan o‘zgarib borishi.

YUqoridagi metodlar (8-chizma) o‘quv materialining didaktik vazifasi, shart- sharoitlar va vaqtni e’tiborga olgan holda tanlanadi. To‘g'ri tanlangan ung'unlashgan usullar ta’lim oluvchining diqqatini uzoqroq saqlab turish va uning faolligini oshirish imkoniyatini beradi. Bu esa o‘z navbatida ta’lim samaradorligini oshishiga olib keladi.

Idrok qilish paytida qancha ko‘p sensorik holatlardan foydalanilsa, esda olib qolingan bilimlarning miqdori va sifati shuncha yuqori bo‘ladi. Tadqiqotchining aniq natijalariga asoslanmasdan ham, quyidagi hulosaga kelish mumkin.
Agar bilimlar faqat “ma’ruza”lar orqali berilgan bo‘lsa (1.6-chizma, unda 3 kundan so‘ng ularning faqat 25%ni eslash mumkin. Agar u faqat ma’ruzalar o‘qish(tinglash), ko‘rgazma orqali berilsa va shu to‘g‘risida bahs-munozaralar o‘tkazilsa, unda 3 kundan so‘ng 75%ni esga tushirish mumkin.

9.